Frjáls verslun - 01.09.2002, Blaðsíða 62

OLÍS - ÞEIR LÉTU DÆLUNfl GflNGfl
Olíuverzlun íslands stofnuð í október 1927
Héðinn Valdimarsson í rœðustóli undir styttu Jóns Sigurðssonar á
Austurvelli.
Olíuverzlun íslands var stofnuð í höfuðstöðvum Sambands
íslenskra samvinnufélaga 3. október 1927. Héðinn Valdi-
marsson og skoðanabræður hans höfðu orðið undir í
átökum um skipan olíuviðskipta. Frelsi hélt innreið að undirlagi
ríkisstjórnar Jóns Þorlákssonar. I stað þess að játa sig sigraðan
og hverfa á braut hóf Héðinn að undirbúa stofnun Olíuverzlunar
Islands. Hann hélt til Lundúna og það varð að samkomulagi að
stofnað yrði íslenskt dreifingarfélag, Olíuverzlun Islands hf.,
sem hefði með höndum umboðssölu á Islandi fyrir olíuvörur
British Petroleum Company.
Héðinn var óumdeildur leiðtogi og iyrsti forstjóri fyrirtækis-
ins. Hann var formaður Dagsbrúnar, bæjarfulltrúi fyrir Alþýðu-
flokkinn í Reykjavík og árið 1926 var hann kosinn til setu á
Alþingi. Héðinn var umdeildur eldhugi. Hann barðist fyrir
bættum hag alþýðu í Reykjavík. Fyrstu verkamenn „Oliunnar"
voru Aðalsteinn Guðmundsson og Þorkell Gíslason. Keli og
Lalli, eins og þeir voru kallaðir meðal félaga sinna, voru ráðnir
um leið og hin nýja oliuverslun festi kaup á eignum Lands-
verzlunar. Aðalsteini var minnisstætt þegar Héðinn Valdimars-
son kom vestur á Mela á haustdögum 1927. „Það var þarna í
olíuportinu að Héðinn réði okkur Þorkel til Olíuverzlunar
Islands. Kom hann til okkar, það var siðasta dag mánaðarins,
tekur á höndina á okkur og segir: ‘Nú eruð þið komnir á kaup
hjá Olíuverzlun Islands frá og með 1. nóvember.’ Og bætir síðan
við að nú ætli hann að hækka við okkur kaupið í 65 krónur. Það
var nú meira patið á okkur að komast heim og segja frá þessu.
Við gátum eiginlega ekkert unnið það sem eftir var dags,“ skrif-
aði Aðalsteinn, en þeir félagar höfðu haft 58 krónur í laun á viku.
Þetta þóttu góð laun og fráleitt voru allir verkamenn svo
Bifreiðastöðin Litli-Bíll við Lækjartorg um 1930. BPsetti upþ bensínstöð
og átti áralöng farsæl viðskiþti við bifreiðastöðina.
lánsamir að hafa vinnu. í minningabrotum sínum segir Aðal-
steinn að í tíð Landsverzlunar hafi lausamenn iðulega verið
teknir í vinnu. Daglaunamenn fengu aðeins greitt fyrir þær
klukkustundir sem þeir unnu og ekkert fram yfir það. „Svona
var nú þetta á þessum árum,“ skrifaði Aðalsteinn en hann lét af
störfum hjá Olíunni árið 1978.
Olíustöð á KIÖPP Fyrsti olíufarmurinn til Olíuverzlunar íslands
kom til landsins í nóvember 1927 og var allur fluttur á bílum
suður í „olíuportið" á Melunum, þar sem Landsverzlun hafði haft
bækistöðvar. Olíuverzlun Islands hóf starfsemi sem sölufélag
fyrir British Petroleum Company Iimited og móðurfélag þess,
Anglo Persian Oil Company. Breska ríkisstjórnin hafði keypt 51%
hlut í félaginu fyrir tilstilli Winstons Churchill flotamálaráðherra.
Marknfið Churchills með kaupunum var að tryggja Bretum oliu
til stríðsrekstursins í fyrra heimsstríði. British Petroleum var
dreifingarfélag Anglo Persian á Bretlandseyjum.
Hið unga félag á íslandi hófst handa um að reisa olíustöðina
á Klöpp við Skúlagötu, eitt helsta kennileiti Reykvíkinga um ára-
tugaskeið. Býlið Klöpp stóð neðst og austast í Arnarhólstúninu
og Klapparvör þótti ein besta vörin í austurbæ Reykjavikur.
Klapparstígur er kenndur við býlið. Þar reis olíustöð BP. British
Petroleum sá um að reisa olíugeymana og jafnframt að leggja til
allar birgðir til sölu á Islandi. Bygging oliustöðvar við Klöpp
markaði þáttaskil í innflutningi á olíu. Fyrir heimsstyijöldina og
í tíð Landsverzlunar hafði olia verið flutt inn á tunnum, steinolía
í trétunnum en bensín á blikktunnum. Síðar var farið að nota
220-240 lítra tunnur. „Það var oft erfið glíma hjá okkur Þorkeli -
í snjó og klaka - að velta þessum tunnum upp á bíla á þar til gerð-
um sliskjum," minnist Aðalsteinn.
Ekki of margir dugandi kapítalistar á íslandi Héðinn var um-
deildur, róttækur sósíalisti en stjórnaði þó einu þróttmesta
fyrirtæki landsins. „Stórkapítalistinn" þótti harður í horn að
taka fyrir hönd verkamanna og gaf í engu eftir í kröfugerð.
Pólitískir andstæðingar gerðu sér óspart mat úr því að vart
væri við hæfi að „burgeisinn og auðmaðurinn" Héðinn væri
málsvari fátækustu verkamanna, karlanna í Dagsbrún. Honum
var brigslað um svik. En félagi og samherji í Dagsbrún, Guð-
62