Árdís - 01.01.1944, Side 11

Ekki tók betra við þegar landið komst undir dönsk yfirráð árið 1381.
Voru landsmenn kúgaðir í margar aldir, á einn og annan hátt af erlendum
selstöðumönnum, er svo gengu nærri efnalegri afkomu þjóðarinnar að
litlu munaði að hún dæi út.
En þrátt fyrir erlenda áþján, er þvínær hafði mergsogið þjóðina,
vakti þó altaf með henni ómótstæðileg þrá til fullkomins sjálfforræðis.
Á Islandi hafði þróast þjóðveldi í rúmlega 300 ár. Á því tímabili hafði
þjóðinni lærst að ráðstafa öllum sínum innanlands málum og skipuleggja
undirstöðuna að lögum og rétti í landinu.
Samband þjóðarinar við lýðveldis tímabilið slitnaði aldrei að fullu
þótt mjög reyndi á þolrif. Hinn vígði þáttur sögulegra menningarerfða
og glæsilegrar fortíðar fléttaðist, þótt stundum bæri lítið á, inn í báráttu
kynslóðanna og veitti þeim traust á endurheimt þess frjálsa stjórnarfars
er þjóðin hafði, sakir sundrungar, mist.
Um miðja átjándu öld fer að rofa til. Þá hefst vakningar tímabilið
og upplýsingarstefnan með Eggert Ólafsson í broddi fylkingar. En á
öndverðri nítjándu öld koma Fjölnismenn til sögunar og syngja vakningar
ljóð sín inn í sál þjóðarinnar. 1 jarðvegi þeirrar endurvakningar, hóf Jón
Sigurðsson sína óviðjafnanlegu landvarnar starfsemi og brýndi fyrir þjóð-
inni; “Aldrei að víkja”.
Jón Sigurðsson, hinn göfugasti stjórnmálaleiðtogi er íslenzka þjóðin
hefur alið, komst lengst í því að opna augu danskra stjórnarvalda fyrir
þeim óréttindum sem íslenzka þjóðin hafði verið beitt og fyrir hans
atbeina var það að Kristján konungur níundi, fékk íslandi í hendur nýja
stjórnarskrá, á Þingvöllum 1874, er rýmkaði mjög til um stjórnarfarslegt
og efnalegt frelsi íslenzku þjóðarinnar.
Fyrsta desember 1918 er Island lýzt fullvalda konungsríki, í konugs-
sambandi einu við Danmörku. Sáttmáli sá er báðar þjóðirnar þá gerðu
skyldi haldast í tuttugu og fimm ár. 1 öndverðum mai mánuði 1940 var
Danmörk hernumin. Og af þeirri ástæðu reyndist konungi Danmerkur
ókleyft að fullnægja stjórnarfarslegum skyldum sínum sem konungur
Islands. Var Alþingi þá þegar kvatt til fundar og ákvað það að taka alla
mála forrystu í eigin hendur og velja þjóðinni ríkisstjóra er fara skyldi
með það vald er konungur, fyrir hernám Danmerkur, hafði með höndum.
Fyrrum sendiherra Islands í Kaupmannahöfn, Sveinn Björnsson var
kosinn ríkisstjóri.
Á Alþingi síðastliðinn vetur, samþyktu allir þingflokkar að stofna lýð-
veldi á íslandi, 17. júní 1944. Þjóðaratkvæðagreiðsla um lýðveldisstofn-
unina og nýsamda lýðveldis stjórnarskrá fór fram 20.—23. maí s. 1. Svo
einhuga var þjóðin um atkvæðagreiðslu þessa að um 98 af hundraði kjós-
enda greiddu atkvæði með niðurfelling Dansk-lslenzka sambands sátt-
9