Morgunblaðið - 19.04.2009, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. APRÍL 2009
Morgunblaðið/Ómar
Samkvæmni? Fjármálaráðherra þarf að skera
niður um tugi milljarða. Flokkur hans vill
hvorki hrófla við velferðar- né menntamálum.
K
osningabaráttan er að
koðna niður í leiðindi og
karp um smáatriði. Æ
fleiri hafa á tilfinningunni
að hinum stóru spurn-
ingum varðandi framtíð
lands og þjóðar sé ósvarað
af hálfu flokkanna, sem
keppa um atkvæði okkar.
Flokkarnir horfast ýmist
ekki í augu við þann grafalvarlega vanda, sem
þjóðin stendur frammi fyrir, eða þeir þori í raun
ekki að segja þjóðinni hversu alvarleg staðan er
og hversu róttækar aðgerðir geti þurft til að
komast út úr henni.
Hvernig á að loka gatinu?
Stefna flokkanna í ríkisfjármálunum er líklega
skýrasta dæmið um þetta. Tekjur ríkissjóðs
hafa hrunið. Fyrirtæki, sem skiluðu miklum
hagnaði, eru farin í gjaldþrot. Laun hafa lækkað
og þúsundir manna misst vinnuna. Viðskipti og
velta hafa minnkað. Á móti koma ný útgjöld;
það þarf að endurfjármagna bankana, greiða at-
vinnuleysisbætur, borga af erlendum lánum
sem tekin hafa verið. Hvernig á að ná endum
saman? Samkvæmt samkomulagi ríkisstjórn-
arinnar og Alþjóðagjaldeyrissjóðsins þarf lík-
lega að lækka ríkisútgjöld um a.m.k. 35-55 millj-
arða króna. Stjórnmálaflokkarnir virðast
tiltölulega ónæmir fyrir alvarleika málsins. Það
kemur til dæmis fram í litlu máli eins og því, að
Alþingi samþykkti fyrir stuttu, með atkvæðum
þingmanna stjórnarflokkanna gegn fáeinum
mótatkvæðum sjálfstæðisþingmanna, lög um að
fjölga þeim, sem þiggja listamannalaun. Um
skynsemi þeirrar ráðstöfunar nægir að vitna til
umsagnar fjármálaráðuneytisins um frum-
varpið: „Ekki er gert ráð fyrir þessum auknu
útgjöldum í fjárlögum ársins 2009 né í áætl-
uðum útgjöldum næstu fjögur árin. Vegna mik-
ils halla á ríkissjóði mun því þurfa að fjármagna
útgjöldin með lántökum.“
Í Morgunblaðinu í dag, laugardag, er gerð
enn ein atrennan að því að fá fram hvar og
hvernig flokkarnir ætla að brúa bilið í ríkisfjár-
málunum. Önundur Ragnarsson blaðamaður
ræddi við formenn allra flokkanna. Og eins og
hann segir sjálfur, er „ekki hægt að segja að
neitt framboð hafi mjög mótaðar hugmyndir um
hvar skurðarhnífurinn eigi að koma niður á end-
anum.“
Sum svörin einkennast af óraunsæi. Herbert
Sveinbjörnsson, formaður Borgarahreyfing-
arinnar, segir að semja verði upp á nýtt við Al-
þjóðagjaldeyrissjóðinn. Svona mikill niður-
skurður komi ekki til greina. „Við erum ekki
reiðubúin að afsala okkur heilbrigðis- og
menntakerfinu til að uppfylla skilyrði sem við
ráðum ekki við,“ segir Herbert. Guðjón Arnar
Kristjánsson, formaður Frjálslynda flokksins,
tekur í sama streng og vill endursemja við
gjaldeyrissjóðinn; telur hægt að skera niður um
5-6 milljarða í mennta-, velferðar- og heilbrigð-
isþjónustu.
Borgarahreyfingin og Frjálslyndi flokkurinn
munu svo væntanlega svara því fyrir kosningar
hvernig eigi að fara að því að reka frábært
mennta- og velferðarkerfi, sem tekjur ríkisins
standa ekki undir og þjóðin hefur ekki efni á.
Aðeins meira vit er í svörum formanna
stjórnarflokkanna, sem sitja nú með alla
ábyrgðina í fanginu. Jóhanna Sigurðardóttir
forsætisráðherra segir að ekki sé hægt að láta
útgjöld velferðarráðuneytanna ósnert. En hún
vill brúa bilið að hluta með skattahækkunum.
Sami tónn er í Steingrími J. Sigfússyni fjár-
málaráðherra; hann vill hækka skattana, þótt
hann vilji fara varlega í það. Enn hefur Stein-
grímur – eða nokkur annar úr stjórnarliðinu –
ekki fengizt til að útskýra hvernig eigi að ná inn
verulegum skatttekjum án þess að það bitni á
milli- og lágtekjufólki. Allt talið um að skatt-
leggja hátekjufólk og stóreignamenn hljómar
vel í eyrum sumra, en staðreyndin er sú að hóp-
urinn hefur skroppið saman og nýir skattar á
hann skila aðeins fáeinum milljörðum króna. Ef
stjórnmálamenn vilja ná í verulegar tekjur með
sköttum, verða þeir að leggja aukna skatta á
alla þjóðina. Og þá eiga þeir líka að þora að
segja það.
Steingrímur J. segist vilja hagræða, sameina
stofnanir og fleira af því tagi, en stefna flokks
hans bendir ekki til að hann hafi leyfi til að
hrófla við stóru útgjaldaliðunum í rekstri rík-
isins. Þannig segir í landsfundarályktunum
vinstri grænna að nauðsynlegt sé að ræða við
Alþjóðagjaldeyrissjóðinn um að „milda þær að-
gerðir sem fara þarf í til að draga úr ríkishalla á
næstu árum.“ Flokkurinn vill fara varlega í að
fækka störfum hjá hinu opinbera, verja fé-
lagslega kerfið eins og kostur er og tekur bein-
línis fram að ekki eigi að draga úr fjárveitingum
til menntunar. Í ályktunum VG úir síðan og grú-
ir af alls konar tillögum um bráðnauðsynleg
aukin ríkisútgjöld, t.d. hærri námslán, hærri
vaxtabætur, húsaleigubætur og þannig mætti
áfram telja. Þetta er algjörlega galin stefna við
núverandi aðstæður og má undrun sæta að 28%
þjóðarinnar telji sig skrifa upp á hana, sam-
kvæmt skoðanakönnunum.
Mesta raunsæisglætan í ríkisfjármálunum er
í svörum Bjarna Benediktssonar, formanns
Sjálfstæðisflokksins, sem nefnir beinlínis stóru
útgjaldaráðuneytin tvö, menntamálaráðuneytið
og heilbrigðisráðuneytið, þegar hann er spurður
hvar skera eigi niður. Árangur næst ekki í rík-
isfjármálunum nema taka á þessum málaflokk-
um, hversu sársaukafullt sem það kann að
verða. Sigmundur Davíð Gunnlaugsson, for-
maður Framsóknarflokksins, byrjar hins vegar
á öfugum enda þegar hann segist treysta sér til
að skilgreina hvar eigi ekki að skera niður, áður
en hann tilgreini hvar sé hægt að spara.
Sérstaklega af hálfu stjórnarflokkanna, sem
hafa heitið því að starfa áfram saman eftir kosn-
ingar og gætu haft til þess þingstyrk sam-
kvæmt skoðanakönnunum, er ábyrgðarlaust og
óheiðarlegt gagnvart kjósendum að gefa ekki
skýr svör um ríkisfjármálin. Það er rétt af leið-
togum flokkanna, sem allir svara því til að for-
gangsraða þurfi í þágu velferðarmálanna, að
vilja þannig verja þá sem minnst mega sín. En
það er ekki ærlegt að gefa fólki í skyn, að við
munum búa hér við óbreytt velferðarkerfi.
Staðreyndin er sú, að velferðarútgjöldin hafa
þanizt út í góðærinu – um u.þ.b. 32% á mann
undanfarin 10 ár – og við höfum ekki lengur efni
á þeim. Ein aðferðin til að spara í ríkisrekstr-
inum er að skoða ný ríkisútgjöld, nýjar rík-
isstofnanir og ný verkefni, sem komið hafa til
undanfarin 10 ár, og meta án hvers af þessu við
getum verið. Hefðu stjórnmálamennirnir sam-
þykkt öll þessi útgjöld ef þeir hefðu vitað að
skatttekjurnar myndu hrynja á árinu 2008?
Hefði slíkt ekki verið álitið fullkomið ábyrgð-
arleysi, sem stefndi þjóðinni í voða?
Peningastefna í lausu lofti
Annað stórmál, sem hangir í lausu lofti fyrir
kosningarnar, er framtíð gjaldmiðilsins og pen-
ingastefnunnar. Það blasir við öllum, sem vilja
sjá það, að krónan er ónýtur gjaldmiðill. Án not-
hæfrar myntar mun íslenzkt efnahagslíf aldrei
rétta úr kútnum. Samt hefur meirihluti stjórn-
málaflokkanna í raun enga stefnu út úr þessum
ógöngum. Þetta sýnir sig glögglega í skýrslu
Evrópunefndar ríkisstjórnarinnar, sem kynnt
var í gær, föstudag. Þar eru kostirnir við upp-
töku evru hér á landi dregnir skýrt fram. Og
jafnframt leitt skýrt í ljós að hvorki einhliða
upptaka evru né tvíhliða samkomulag við Evr-
ópusambandið um gjaldmiðilssamstarf eru fær-
ar leiðir. Hvaða ályktanir draga flokkarnir af
því?
Samfylkingin, ásamt Alþýðusambandinu,
þrennum af aðildarsamtökum Samtaka atvinnu-
lífsins og Viðskiptaráði, vill stefna að aðild að
Evrópusambandinu og upptöku evru. Einhvern
tímann hefði þótt saga til næsta bæjar að Við-
skiptaráð og Samfylkingin væru sammála í jafn-
stóru máli. En kannski hefði verið vænlegra til
árangurs að Samfylkingin næði sameiginlegri
niðurstöðu með hinum stjórnarflokknum um
það hvert bæri að stefna í gjaldmiðilsmálunum.
Framsóknarflokkurinn og Vinstri græn
tyggja upp landsfundarályktanir í sérálitum
sínum; Framsókn vill aðildarviðræður við ESB,
en með svo ströngum skilyrðum að vandséð er
að þær leiði til nokkurrar niðurstöðu. VG heldur
fast við sitt; telur Íslandi bezt borgið utan ESB
og býður enga lausn í gjaldmiðilsmálunum.
Sjálfstæðisflokkurinn kemur hins vegar með
nýtt útspil. Hann vill samstarf við Alþjóðagjald-
eyrissjóðinn um að Ísland fái að taka upp evru.
Rökstuðningurinn fyrir því er eftirfarandi:
„Helsti kostur þess að taka upp nánara sam-
starf við Evrópusambandið er að mati flestra sá
efnahagslegi stöðugleiki er fælist í að geta tekið
upp hinn sameiginlega gjaldmiðil Evrópusam-
bandsins, evruna. Evrópusambandið hefur hins
vegar ekki verið til viðræðu til þessa um að önn-
ur ríki taki upp evru án fullrar aðildar að sam-
bandinu. Sú staða virðist hins vegar vera að
breytast.
Í nýlegri skýrslu á vegum Alþjóðagjaldeyr-
issjóðsins er hvatt til að Evrópusambandið slaki
verulega á þeim skilyrðum sem sett eru fyrir
evruaðild þannig að ríki í Mið- og Austur-
Evrópu geti tekið upp evru í stað núverandi
gjaldmiðla.“
Hvaða heimildir ætli fulltrúar Sjálfstæð-
isflokksins í Evrópunefndinni hafi fyrir því að
afstaða ESB til evruupptöku ríkja utan sam-
bandsins sé að breytast? Hinn 6. apríl birti Fin-
ancial Times eina frétt um skýrslu IMF (sem
talsmenn sjóðsins neita reyndar að tjá sig um).
Samkvæmt fréttinni leggur sjóðurinn til að
slakað verði á skilyrðum fyrir upptöku evr-
unnar gagnvart ríkjum, sem þegar eru gengin í
Evrópusambandið. Þar kemur ekkert fram um
breytta afstöðu ESB gagnvart evruupptöku
ríkja utan sambandsins. Og raunar kemur skýrt
fram í fréttinni að evruríkin og Seðlabanki Evr-
ópu séu á móti því að slaka þannig á kröfum
gagnvart aðildarríkjum ESB í Austur-Evrópu.
Sérálit sjálfstæðismanna virðist því reist á
hæpnum forsendum. Það athyglisverðasta við
það er að með því viðurkennir Sjálfstæðisflokk-
urinn að krónan dugi ekki og Ísland þurfi evru.
Hvað gerist þá eftir að látið verður á það reyna
hvort Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn geti hjálpað
okkur að fá evruna án þess að ganga í ESB? Ef
það gengur ekki, hvaða ályktun ætla sjálfstæð-
ismenn að draga af því? Að krónan verði að
duga? Eða að eina leiðin til að fá nothæfan
gjaldmiðil sé að ganga í Evrópusambandið? Af
hverju geta menn ekki horfzt í augu við stað-
reyndir í stað þess að reyna að kaupa sér tíma
með því að skálda einhvern gerviraunveruleika í
utanríkismálum?
Hvernig á að semja?
Fleiri stórmál eru lítið til umræðu fyrir kosn-
ingarnar. Það ber til dæmis furðulítið á um-
ræðum um það hvernig eigi að ljúka samn-
ingum við annars vegar Bretland og Holland
um Icesave-skuldirnar og hins vegar við er-
lenda kröfuhafa í þrotabú gömlu bankanna.
Lyktir þessara viðræðna eru algjört lykilatriði,
eigi að takast að endurreisa lánstraust Íslands
erlendis og lagfæra þann skaða, sem banka-
hrunið hefur valdið á orðspori landsins. Getur
verið að allir stjórnmálaflokkarnir séu hræddir
við lýðskrumara, sem hvetja til þess að Ísland
setji sig á háan hest, neiti að standa við alþjóð-
legar skuldbindingar og reyni að koma sem
allra mestu af skaðanum af bankahruninu yfir á
erlendar fjármálastofnanir og fjárfesta? Slíkur
belgingur er aðeins fallinn til eins: Að Ísland fái
hvorki erlend lán né erlent áhættufé næstu ára-
tugina. Og þá er úti um endurreisn hagkerf-
isins.
Hreinskilin svör
Ísland þarf ekki á stjórnmálamönnum að halda,
sem neita að horfast í staðreyndir og við-
urkenna vandann. Og því síður að þeir segi ekki
almenningi frá því hversu illa er komið fyrir
landinu og hversu miklar fórnir getur þurft að
færa til að koma því aftur á fæturna. Í síðustu
vikunni fyrir kosningar er kominn tími til að
menn gefi hreinskilin svör. Stjórnmálamenn-
irnir þurfa að sýna bæði raunsæi og pólitískt
hugrekki til að segja fólki eins og er.
Skortur á raunsæi og pólitísku hugrekki
Reykjavíkurbréf
180409