Saga - 1997, Blaðsíða 183

VIÐ VEFSTÓL OG ROKK
181
yrðu kastalaborgir og erlendir iðnaðarmenn laðaðir til að setjast
þar að. Fleiri menn, erlendir og innlendir, lögðu fram tillögur til
úrbóta á fyrri hluta 18. aldar, en ekki var þeim hrundið í fram-
kvæmd. Árið 1751 stofnuðu nokkrir íslendingar hlutafélag um at-
vinnurekstur, Innréttingarnar hf., sem hafði það markmið meðal
annars að bæta verkkunnáttu landsmanna. Skúli landfógeti Magnús-
son, einn helzti forustumaður fyrirtækisins víkur að þessu 1771 og
telur ekki hafa nægilega vel til tekizt. Þar bendir hann á, að Reykja-
vík, aðsetursstaður Innréttinganna, sé heppileg miðstöð, þaðan geti
verkkunnáttan dreifzt um landið. Skúli nefnir slíkan stað „plante-
sted". Svipuð hugmynd kemur fram í riti þýska kammeralistans J.
H. G. von Justi 1758, en þær hugmyndir munu hafa verið mikils
^netnar í Danmörku. Þær kunna að hafa verið þar kunnar áður en
von Justi gaf út rit sitt. Skúli notar raunar fyrst orðið „plantested"
1771 og kann þá að hafa fengið upplýsingar um skoðanir von
Justis eða lesið rit hans.9
Konungur eignaðist vefsmiðju Innréttinganna hf. 1774, þegar hann
yfirtók Almenna verzlunarfélagið. Danska stjórnin var hlynnt hug-
myndinni um að bæta verkkunnáttu á íslandi og gerði fljótlega
ráðstafanir til að framkvæma hana. Með rentukammersbréfi til
sýslumanna í Árnes-, Eyjafjarðar-, Húnavatns-, Mýra- og Rangár-
vallasýslu var þeim tjáð, að stjórn konungsverzlunarinnar væri fús
aú ráða tvær ungar stúlkur og einn pilt úr þessum sýslum að Inn-
réttingunum. Ungmenni þessi skyldu njóta þar ókeypis kennslu,
l®ðis og húsnæðis, enda skyldu þau að námstíma loknum hverfa
úeim til átthaganna og kenna þar iðn sína. Áætlaður námstími var
3~4 ár að meðaltali. Að námi loknu skyldu piltarnir fá vefstól til
e|gnar og stúlkurnar 1-2 rokka hver.10 Ákvæði bréfs þessa voru
síðar ítrekuð, en þar var jafnframt tekið fram, að ekki verði fleiri
nemar teknir að sinni. Bréf þetta gefur til kynna, að iðnmeistari
nfi verið ráðinn að Innréttingunum, en ekki hafði hann tekið við
sfarfi.u Sunckenberg kaupmaður greindi stiftamtmanni frá því
^85, að nemarnir úr Árnes- og Mýrasýslu væru komnir og hinir
^ Forvaldur Thoroddsen, Landfræðissaga íslands II, bls. 231-33. - ÞÍ. Skúli Magn-
ússon, Om De saa Kaldede Islandske Nye Indretninger Aar 1771, Skjöl Lands-
nefndar fyrri, Litr TT. - Justi, J.H.G. von, VoUstdndige Abhandlung von denen
Manufacturen und Fabriken I, bls. 107-29.
0 Lovsamling for lsland IV, bls. 751-53, bréf dagsett 15.7.1783.
11 s-st., bls. 224.