Saga - 1997, Blaðsíða 302

300
RITFREGNIR
yrðu reknir og lagði á ráðin um að ófrægja skáld og stjórnmálamenn sem
taldir voru andstæðingar Bandaríkjastjórnar. Á kaldastríðstungu þessara
ára fengu þeir samheitið „kommúnistar". Haustið 1948 hófu Bandaríkja-
menn að skrásetja slíkt fólk líkt og gert var í nágrannalöndunum. Síðast
en ekki síst lagði Trimble til við yfirmann sinn vestra að Alþýðuflokknum
yrði veittur fjárhagsstuðningur. í þessu sambándi er það þó ekki mikilvæg-
ast, heldur hitt að allt streð Bandaríkjamanna á þeim árum sem hann
dvaldist hér á landi miðaði að því að undirbúa jarðveginn fyrir varnar-
samninginn 1951. Það átti hann að gera með því að draga sem mest úr
áhrifum sósíalista á öllum sviðum (sjá bls. 179-80).
Reyndar er sú saga ekki þar með fullsögð. Á næstu árum fylgdust
Bandaríkjamenn gjörla með átökunum í Alþýðuflokknum, hallarbyltingu
1952, gagnbyltingu 1954 og sigri Hannibals og sósíalista á þrífylkingunni
á Alþýðusambandsþingi sama ár. Þeir fylgdust einnig með félagslegum
hræringum eins og verkföllum og deildu áhyggjum íslenskra ráðamanna
yfir því hversu ríkisvaldið væri veikt. Reyndar höfðu íslenskir ráðamenn
haft áhyggjur af veiku ríkisvaldi Iungann úr öldinni, áhyggjur sem fengu
iðulega útrás í vangaveltum um stofnun einhvers konar herlíkis.
Þann 7. maí 1951 steig bandarískur her á land að nýju án þess að her-
verndarsamningurinn hefði verið lagður fyrir Alþingi, hvað þá þjóðina.
Fyrstu viðbrögð bera vitni um ráðvillta andstöðu, e.t.v. vegna tímalegrar
nálægðar við Kóreustríð og atburðina í Tékkóslóvakíu, en báðir þessir
sögulegu harmleikir voru miskunnarlaust notaðir til þess að sannfæra
þjóðina um að ógn steðjaði að.
Varnarsamningurinn 1951 myndar eins konar hverfipunkt í þróun ís-
lenskra utanríkismála á því tímabili sem Valur tekur til rannsóknar. Um
hann og aðdraganda hans hefur mikið verið deilt og er enn. í grein í Sögu
1991 fjallar Þór Whitehead um aðdragandann að inngöngu íslands í
NATO og segir m.a:
Islenskri utanríkisverslun var forðað frá hruni með Marshallhjálp
og þátttöku íslands í efnahagssamstarfi vestrænna ríkja. Á meðan
magnaðist stríðshættan og íslenskum ráðamönnum stóð vaxandi
ógn af sovésku hervaldi og harðasta kjarna innlendra ráðstjórnar-
vina líkt og ríkisstjórnum um alla álfuna. Efasemdir sóttu að lands-
stjórnendum um varnargildi Keflavíkursamningsins og mátt rík-
isvaldsins til að verja lýðræðisskipulagið. Vandi varnarleysis, sem
menn höfðu séð fyrir í stríðslok, sótti að allri ríkisstjórninni, eink-
um eftir að tugir sovéskra fiskiskipa birtust við landið. Ráðherrar
voru einhuga um, að efla þyrfti öryggi landsins, en fastheldni
framsóknarmanna við yfirlýsinguna um engar herstöðvar á friðar-
tímum og óvissa um árásarhættu latti stjómina þess að taka öryggiS'
málin upp við Vesturveldin.
Þegar þessi klausa Þórs er skoðuð í ljósi þess að í upphafi Marshall-