Ný saga - 01.01.1990, Blaðsíða 11

ÓHLÝÐNI OG AGALEYSI Á ÍSLANDI Á 17. OG 18. ÖLD
miklu illvígari og langvinnari
en þær sem þegar hefur verið
getið. Þetta á að minnsta kosti
við um deilur þeirra Jóns Egg-
ertssonar klausturhaldara á
Möðruvöllum og séra Þor-
gríms Ólafssonar prests á
staðnum. Upphaf þeirra var
með þeim hætti aðjón neitaði
tvo sunnudaga í röð að af-
henda séra Þorgrími kirkju-
lykla og neitaði honum einnig
um messuvín svo prestur gat
ekki útbýtt sakramenti til
sóknarbarna sinna. Sjöunda
sunnudag eftir Trinitatis árið
1667 kom síðan til handalög-
mála milli Jóns og prests. Að
sögn sjónarvotta lagði Jón
hendur á séra Þorgrím
tók um hans skegg og hristi
hans höfuð, greip í öxlina á
honum og hnykkti honum
eftir sér, þar til presturinn
varð nær flatur á jörðu, og
kallaði þá til fólksins og
bað það að hjálpa sér.29
Að auki kallaði Jón séra
Þorgrím „helvítis svikara" og
„sporhund" og sakaði hann
um að hafa stolið frá sér víni.
Að vonum þótti presti sér
stórlega misboðið og neitaði
að veita Jóni aflausn. Jón vildi
ekki sætta sig við það og
krafðist þess af Gísla Þorláks-
syni biskupi að sér yrði veitt
aflausn. Biskup neitaði og
kvað ómögulegt að þola
svona „hryðjuverk.“30 Séra Þor-
grímur Ólafsson og Gísli Þor-
láksson biskup höfðu mikla
mæðu af deilum sínum við
Jón Eggertsson. Þær stóðu í
mörg ár og snérust um ýmis-
legt fleira en framkomu hans
við séra Þorgrím. Jón klaustur-
haldari var að vísu höfðingi
og því geta deilurnar ekki
talist dæmigerðar, en þær
sýna þó hvers konar virðing-
arleysi prestar máttu þola.
UPPNEFNI
Yfirvöld voru ekki ein um að
vera umhugað um æru sína.
Allur almenningur lét sig heið-
ur og orðspor miklu skipta.
Orðspor skipti máli fyrir fólk,
því sá sem hafði á sér vont
orð átti það fremur á hættu að
lenda í vandræðum en aðrir.
Ef maður sem var orðaður við
þjófnað kom fyrir rétt gat orð-
spor hans ráðið niðurstöðu
dóms. Yfirvöld reyndu sjálf að
fylgjast með orðspori hvers og
eins með því til dæmis að láta
ferðalanga bera vitnisburðar-
seðla frá prestum eða hrepp-
stjórum.
Landsmenn höfðu ýmsar að-
ferðir við að móðga náung-
ann. Að uppnefna var nokkuð
algeng aðferð. Svo er að sjá
sem sumir, einkum vinnufólk,
hafi ekki getað látið hjá líða
að hnýta í húsbændur eða
aðra samferðamenn. Annað
hvort þá af hreinni stríðni eða
til að koma höggi á óvildar-
menn. Guðrún Pétursdóttir frá
Fróðastöðum í Hvítársíðu í
Mýrasýslu var dæmd á Sám-
stöðum í sömu sveit 3- júlí
1678 fyrir uppnefni. Málinu
var vísað til alþingis sama ár
þar eð sýslumaöurinn Jón Sig-
urðsson yngri vildi fá úr því
skorið hversu alvarlega bæri
að líta á brot þessarar tegund-
ar. Lögréttan svaraði með
þeim orðum að
þau fyrrgreind aukanöfn af
Guðrúnu meðkennd séu á
nokkurn hátt til óvirðingar,
hneyksla og hæðni við
góða menn, og svoddan ó-
knyttalegt athæfi og land-
inu ófrægilegt megi engan
veginn strafflaust fram fara
öðrum til eftirdæma, og
því skuli fyrrtéð Guðrún
Pétursdóttir líða alvarlega
refsing líkamlega...31
Auk þess var sýslumanni
gert skylt að grennslast fyrir
um hvort fleiri uppnefni væru
á lofti.
Með athæfi sínu var Guð-
rún að hæðast „við góða
menn.“ Það var líka það al-
varlega við uppnefni, með
þeim var verið að ráðast gegn
Biskup neitaði og
kvað ómögulegt aö
þola svona „hryðju-
verk. “
Það var einkum á héraös- og manntalsþingum sem íslenskir almúgamenn voru staðnir að þvi aö
hreyta ónotum i embættismenn landsins. Hér setur sýslumaður Árnesinga héraðsþing snemma á 17.
öld.
9