Ný saga - 01.01.1990, Blaðsíða 89

Sveinbjörn Rafnsson
Vísindaleg sagnfræði og listir
Er sagnfræði vísinda-
grein eða listgrein?
Svarið við þessari
spurningu er auðvitað undir
þvi komið hvað talið er vís-
indagrein og hvað listgrein.
Sagnfræði sem háskólagrein er
vísindagrein. Hún ber öll þau
einkenni sem skilgreina vís-
indi: hún hefur ákveðið svið
eða viðfangsefni, ákveðin
markmið eða spurningar að
glíma við og sérstakar tilteknar
aðferðir. I vísindalegri sagn-
fræði er beitt tæknilegum að-
ferðum heimildagagnrýni og
unnið í anda hlutlægni (heið-
arleika, óhlutdrægni og vilja til
að að setja persónulegar til-
finningar skör lægra stað-
reyndum sem slegið hefur ver-
ið föstum). Einnig einkennir
vísindalega sagnfræði vitund
um tímaskekkjur (anakrón-
isma), þ.e. um grundvallarmun
á fortíð og nútíð, og ákveðinn
skilningur á veraldlegu orsaka-
samhengi. Vísindaleg sagn-
fræði nútímans er auðvitað
sögulegt fyrirbæri, hún var t.d.
ekki til á miðöldum.
En getur þá sagnfræði hugs-
anlega verið listgrein? I
fornöld var saga sjaldan langt
undan í iökun hinna frjálsu
lista (artes liberales: málfræði,
mælskulist, rökfræði, reikning-
ur, tónlist, flatarmálsfræði,
stjörnufræði) en þær voru oft
stundaðar af frjálsum borgur-
um sem ekki þurftu að vinna
fyrir sér með höndunum. And-
stæða þeirra voru smíðalistir
eða handverkslistir (artes
mechanicae), oft stundaðar af
ánauðugu fólki sem vann fyrir
sér með höndunum og var lit-
ið niður á af hinum.
Klerkar miðalda tóku hinar
frjálsu listir í arf og létu þær
þjóna guðsdýrkun sinni, og
saga var einnig með í hinum
trúarlegu viðhorfum. í skjóli
klerkanna urðu vísindi Vestur-
landa til, en í nánum tengslum
við handverk og smíðar evr-
ópskrar borgarstéttar sem fyrst
kom fram á miðöldum. Á síð-
ustu fjórum til fimm öldum
hefur orðið mjög flókin þróun
í sögu Vesturlanda, og nær á
okkar tímum svo víða að kalla
má hana heimssögulega. Hin
svokallaða vísindabylting á 16.
og 17. öld gjörbreytti viðhorf-
um margra menntamanna í
þekkingarefnum, með upplýs-
ingunni á 18. öld færðu þeir
enn út kvíarnar í þekkingaröfl-
un og hin nýja þekking tók að
breiðast út í samfélögum Vest-
urlanda. Árangurinn varð m.a.
að gömul mótsetning hinna
fornu lista hvarf: þekkt er orð-
ið hið farsæla hjónaband vís-
inda og tækni. Jafnframt mót-
uðust ýmsar vísindagreinar nú-
tímans, þar á meðal vísindaleg
sagnfræði, og staða lista í sam-
félögum Vesturlanda gjör-
breyttist.
Þetta einfalda yfirlit skýrir
kannski að einhverju leyti hve
erfitt er að finna nútímalist fast
skilgreindan stað í samtíma
okkar. Svo virðist sem breyt-
ingarnar hafi orðið svo
djúptækar og gangi okkur svo
nærri að við hvorki skiljum
þær né skynjum að öllu leyti.
Gamlar hugmyndir, sem
Leopold von Ranke (1795-1886), olt nefndur faöir vísindalegrar sagnfræði.
Sagnfræöi sem há-
skótagrein er vísinda-
grein. Hún ber öll þau
einkenni sem skil-
greina vísindi: hún
hefur ákveöiö sviö
eöa viðfangsefni, á-
kveðin markmið eða
spurningar aö giíma
viö og sérstakar til-
teknar aðferöir.
87