Ný saga - 01.01.1990, Qupperneq 67

SÓSÍALISMI í ANDA FRJÁLSHYGGJU?
skiptist í rík lönd, þar sem
jafnvel verkalýðurinn byggi
við bærileg kjör, og arðrændar
nýlendur.10 Það var á grund-
velli þessara hugmynda sem
íslenskir sósíalistar byggðu
stefnu sína og þar af leiðandi
töldu þeir að frjáls samkeppni
væri af hinu góða þangað til
aðstæður hefðu skapast til að
koma á alræði alþýðunnar.
Dæmi um þetta var stefna
Sósíalistaflokksins í iðnaðar-
málum en flokkurinn var and-
vígur því að vernda íslenskan
iðnað með innflutningstollum
á erlendar vörur. Þjóðviljinn
lýsti þessu á eftirfarandi hátt:
Mjög mikið af iðnaði þeim
sem hér hefur vaxið upp í
skjóli innflutningshaftanna,
er ekki innlendur nema að
nafninu til. Hann er í ýms-
um tilfellum að mestu leyti
í því fólginn, að hella úr
einum dalli í annan, og
hann er í mjög mörgum til-
fellum, algerlega ófær til
þess að keppa við frjálsan
innflutning.11
Þessi stefna birtist meðal
annars í umræðum á alþingi
um tillögu Emils Jónssonar Al-
þýðuflokki þess efnis að gjald
yrði sett á innlendar iðnaðar-
vörur og þvi varið til þess að
koma á fót iðnlánasjóði er
stuðlaði að eflingu íslensks
iðnaðar. ísleifur Högnason
Sósíalistaflokki sagði að Al-
þýðuflokknum finndist ekki
nóg að hafa verndartolla, því
nú hygðist hann bæta gráu
ofan á svart með þvi að koma
á nýjum neysluskatti. Sagði ís-
leifur að mörg íslensku iðnfyr-
irtækjanna væru aðeins gróða-
fyrirtæki sem rekin væru á
kostnað neytenda og þau ættu
sér engan tilverugrundvöll ef
innflutningur væri gefinn
frjáls.12 Af þessu má sjá að
sósíalistar voru andvígir því að
skapa atvinnu í landinu,
byggða á tollum og öðrum
verndaraðgerðum. Eini at-
vinnureksturinn sem ætti rétt
á sér væri sá sem gæti staðist
alþjóðlega samkeppni.
Sama var uppi á teningnum
hvað varðar stefnu sósíalista í
verslunar- og innflutningsmál-
um. Deildu þeir harkalega á
þá einokun er hefði skapast í
skjóli innflutnings- og gjald-
eyrishaftanna sem ylli því að
verðlag í landinu væri miklu
hærra en efni stæðu til. Sam-
bandið og samtök heildsala,
Innflytjendasambandið, hefðu
skipt innflutningnum bróður-
lega á milli sín og notuðu að-
stöðu sína til að okra á neyt-
endum.13 í stað einokunar
þessara aðilja ætti að gefa inn-
flutninginn frjálsann og versl-
unin ætti að vera rekin á heið-
arlegum grundvelli.14 En þótt
sósíalistar væru hlynntir frjáls-
um innflutningi við eðlileg
skilyrði þá töldu þeir eðlilegt
að tekin yrði upp skömmtun á
þeim nauðsynjavörum sem
hörgull væri á. Ófært væri að
hinir efnameiri og þeir sem
hefðu sambönd í kerfinu
sölsuðu undir sig óeðlilega
stóran hluta varanna. Af þessu
má sjá að sósíalistar tóku
beina hagsmuni umbjóðenda
sinna fram yfir kennisetningar.
Engu að síður er það ljóst að
þeir höfðu miklar efasemdir
um ríkisrekstur í auðvalds-
þjóðfélögum, eins og vikið
verður að hér á eftir, en nauð-
syn braut lög.
Það kom einnig fram í mál-
futningi sósíalista að þeir voru
andvígir hverskonar styrkjum
úr ríkissjóði til atvinnuveg-
anna, hvort sem um landbún-
að eða sjávarútveg væri að
ræða. í stað styrkja ætti að
veita atvinnuvegunum vaxta-
laus lán ef á þyrfti að halda
en meginstefnan ætti að vera
sú að koma atvinnuvegunum
á skynsamlegan og heilbrigð-
an grundvöll. Frjálshyggju-
menn hefðu sjálfsagt skrifað
upp á þetta en á það ber að
leggja áherslu að sósíalistar
vildu nota það fé sem varið
væri til „velferðakerfis at-
vinnuveganna" almenningi til
hagsbóta. Ríkið ætti að nota
féð til að byggja upp sjúkra-
hús, skóla, húsnæði og
hverskyns hæli.16
Eins er athyglisvert að
skoða afstöðu sósíalista til rík-
isvaldsins en þeir höfðu mjög
gagnrýna afstöðu til hlutverks
þess í hinu borgaralega þjóð-
félagi. Dæmi um þetta eru
ummæli Einars Olgeirssonar
við fjárlagaumræðuna árið
1940. Þar gagnrýndi hann
harðlega meinta óráðsíu í
rekstri „ríkisbáknsins" og
sagði að hann einkenndist af
úthlutun bitlinga og alltof
háum launum embættismanna
ríkisins. Að hans sögn hefði
þorri þingmanna hreiðrað um
sig hjá ríkinu og meðan mál-
um væri þannig háttað væri
útséð um „að fluttar séu veru-
legar sparnaðartillögur við
rekstur ríkisbáknsins, sem
joegar er orðið svo j:>ungt, að
þjóðin er að kikna undir
því.“17 Einnig mætti nefna rit-
deilu sem Þjóðviljinn og Al-
þýðublaðið áttu í um þjóðnýt-
ingar. Hélt Þjóðviljinn því
fram að þótt fjöldi ríkisrekinna
fyrirtækja væri á íslandi þá
væri ekkert þeirra þjóðnýtt,
eins mætti segja að útgerðar-
fyrirtæki Kveldúlfs og Alliance
væru j^jóðnýtt. Naumast gæti
verið um þjóðnýtingu ein-
stakra fyrirtækja í auðvalds-
jijóðfélagi að ræða „því jojóð-
nýtt er það fyrirtæki eitt, sem-
rekið er sem liður í áætlun um
þjóðarbúið, með það fyrir
augum, að fullnægja ákveðn-
um þörfum þjóðarheildarinn-
ar.“18 Alþýðublaðið deildi á af-
stöðu sósíalista í þjóðnýtingar-
málum og sagði afstöðu þeirra
afturhaldssama. Aukinn rikis-
rekstur varðaði leiðina til þess
jrjóðfélags sem koma skyldi.19
Af þessu má sjá að sósíalistar
stóðu frjálshyggjumönnunum
nær í afstöðunni til ríkisrekstr-
ar en sósíaldemókratar.
Líkt og frjálshyggjumenn þá
voru sósíalistar andvígir hvers-
konar einokun í atvinnulífinu,
og gilti það jafnt um ríkisfyrir-
tæki og einkarekstur. Dæmi
um þetta eru ummæli Brynj-
Það var á grundvelli
þessara hugmynda
sem íslenskir
sósíalistar byggðu
stefnu sína og þar af
leiðandi töldu þeir að
frjáls samkeppni væri
afhinu góðaþangað
til aðstæður hefðu
skapast til að koma á
alræði alþýðunnar.
Það kom einnig fram í
málfutningi sósíalista
aö þeir voru andvígir
hverskonar styrkjum
úr ríkissjóði til atvinnu-
veganna, hvort sem
um landbúnað eða
sjávarútveg væri að
ræða.
65