Ný saga - 01.01.1990, Síða 67

Ný saga - 01.01.1990, Síða 67
SÓSÍALISMI í ANDA FRJÁLSHYGGJU? skiptist í rík lönd, þar sem jafnvel verkalýðurinn byggi við bærileg kjör, og arðrændar nýlendur.10 Það var á grund- velli þessara hugmynda sem íslenskir sósíalistar byggðu stefnu sína og þar af leiðandi töldu þeir að frjáls samkeppni væri af hinu góða þangað til aðstæður hefðu skapast til að koma á alræði alþýðunnar. Dæmi um þetta var stefna Sósíalistaflokksins í iðnaðar- málum en flokkurinn var and- vígur því að vernda íslenskan iðnað með innflutningstollum á erlendar vörur. Þjóðviljinn lýsti þessu á eftirfarandi hátt: Mjög mikið af iðnaði þeim sem hér hefur vaxið upp í skjóli innflutningshaftanna, er ekki innlendur nema að nafninu til. Hann er í ýms- um tilfellum að mestu leyti í því fólginn, að hella úr einum dalli í annan, og hann er í mjög mörgum til- fellum, algerlega ófær til þess að keppa við frjálsan innflutning.11 Þessi stefna birtist meðal annars í umræðum á alþingi um tillögu Emils Jónssonar Al- þýðuflokki þess efnis að gjald yrði sett á innlendar iðnaðar- vörur og þvi varið til þess að koma á fót iðnlánasjóði er stuðlaði að eflingu íslensks iðnaðar. ísleifur Högnason Sósíalistaflokki sagði að Al- þýðuflokknum finndist ekki nóg að hafa verndartolla, því nú hygðist hann bæta gráu ofan á svart með þvi að koma á nýjum neysluskatti. Sagði ís- leifur að mörg íslensku iðnfyr- irtækjanna væru aðeins gróða- fyrirtæki sem rekin væru á kostnað neytenda og þau ættu sér engan tilverugrundvöll ef innflutningur væri gefinn frjáls.12 Af þessu má sjá að sósíalistar voru andvígir því að skapa atvinnu í landinu, byggða á tollum og öðrum verndaraðgerðum. Eini at- vinnureksturinn sem ætti rétt á sér væri sá sem gæti staðist alþjóðlega samkeppni. Sama var uppi á teningnum hvað varðar stefnu sósíalista í verslunar- og innflutningsmál- um. Deildu þeir harkalega á þá einokun er hefði skapast í skjóli innflutnings- og gjald- eyrishaftanna sem ylli því að verðlag í landinu væri miklu hærra en efni stæðu til. Sam- bandið og samtök heildsala, Innflytjendasambandið, hefðu skipt innflutningnum bróður- lega á milli sín og notuðu að- stöðu sína til að okra á neyt- endum.13 í stað einokunar þessara aðilja ætti að gefa inn- flutninginn frjálsann og versl- unin ætti að vera rekin á heið- arlegum grundvelli.14 En þótt sósíalistar væru hlynntir frjáls- um innflutningi við eðlileg skilyrði þá töldu þeir eðlilegt að tekin yrði upp skömmtun á þeim nauðsynjavörum sem hörgull væri á. Ófært væri að hinir efnameiri og þeir sem hefðu sambönd í kerfinu sölsuðu undir sig óeðlilega stóran hluta varanna. Af þessu má sjá að sósíalistar tóku beina hagsmuni umbjóðenda sinna fram yfir kennisetningar. Engu að síður er það ljóst að þeir höfðu miklar efasemdir um ríkisrekstur í auðvalds- þjóðfélögum, eins og vikið verður að hér á eftir, en nauð- syn braut lög. Það kom einnig fram í mál- futningi sósíalista að þeir voru andvígir hverskonar styrkjum úr ríkissjóði til atvinnuveg- anna, hvort sem um landbún- að eða sjávarútveg væri að ræða. í stað styrkja ætti að veita atvinnuvegunum vaxta- laus lán ef á þyrfti að halda en meginstefnan ætti að vera sú að koma atvinnuvegunum á skynsamlegan og heilbrigð- an grundvöll. Frjálshyggju- menn hefðu sjálfsagt skrifað upp á þetta en á það ber að leggja áherslu að sósíalistar vildu nota það fé sem varið væri til „velferðakerfis at- vinnuveganna" almenningi til hagsbóta. Ríkið ætti að nota féð til að byggja upp sjúkra- hús, skóla, húsnæði og hverskyns hæli.16 Eins er athyglisvert að skoða afstöðu sósíalista til rík- isvaldsins en þeir höfðu mjög gagnrýna afstöðu til hlutverks þess í hinu borgaralega þjóð- félagi. Dæmi um þetta eru ummæli Einars Olgeirssonar við fjárlagaumræðuna árið 1940. Þar gagnrýndi hann harðlega meinta óráðsíu í rekstri „ríkisbáknsins" og sagði að hann einkenndist af úthlutun bitlinga og alltof háum launum embættismanna ríkisins. Að hans sögn hefði þorri þingmanna hreiðrað um sig hjá ríkinu og meðan mál- um væri þannig háttað væri útséð um „að fluttar séu veru- legar sparnaðartillögur við rekstur ríkisbáknsins, sem joegar er orðið svo j:>ungt, að þjóðin er að kikna undir því.“17 Einnig mætti nefna rit- deilu sem Þjóðviljinn og Al- þýðublaðið áttu í um þjóðnýt- ingar. Hélt Þjóðviljinn því fram að þótt fjöldi ríkisrekinna fyrirtækja væri á íslandi þá væri ekkert þeirra þjóðnýtt, eins mætti segja að útgerðar- fyrirtæki Kveldúlfs og Alliance væru j^jóðnýtt. Naumast gæti verið um þjóðnýtingu ein- stakra fyrirtækja í auðvalds- jijóðfélagi að ræða „því jojóð- nýtt er það fyrirtæki eitt, sem- rekið er sem liður í áætlun um þjóðarbúið, með það fyrir augum, að fullnægja ákveðn- um þörfum þjóðarheildarinn- ar.“18 Alþýðublaðið deildi á af- stöðu sósíalista í þjóðnýtingar- málum og sagði afstöðu þeirra afturhaldssama. Aukinn rikis- rekstur varðaði leiðina til þess jrjóðfélags sem koma skyldi.19 Af þessu má sjá að sósíalistar stóðu frjálshyggjumönnunum nær í afstöðunni til ríkisrekstr- ar en sósíaldemókratar. Líkt og frjálshyggjumenn þá voru sósíalistar andvígir hvers- konar einokun í atvinnulífinu, og gilti það jafnt um ríkisfyrir- tæki og einkarekstur. Dæmi um þetta eru ummæli Brynj- Það var á grundvelli þessara hugmynda sem íslenskir sósíalistar byggðu stefnu sína og þar af leiðandi töldu þeir að frjáls samkeppni væri afhinu góðaþangað til aðstæður hefðu skapast til að koma á alræði alþýðunnar. Það kom einnig fram í málfutningi sósíalista aö þeir voru andvígir hverskonar styrkjum úr ríkissjóði til atvinnu- veganna, hvort sem um landbúnað eða sjávarútveg væri að ræða. 65
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108

x

Ný saga

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.