Ný saga - 01.01.1990, Blaðsíða 71

Hve margir minnast ekki sögutíma af þessu tagi? Þarna fer
þó kennari sem átti eftir að marka djúp spor til bóta fyrir
sagnfræöinga, - Jón Jóhannesson.
lega lokaðum hópi. Þrátt fyrir
þetta eru starfandi félög á-
hugamanna, vítt og breitt um
landið, sem fjalla um sögu
héraða eða greinar sögunnar
sem öll vilja ná til almennings,
sem öll vilja selja útgáfur sín-
ar,- vilja „slá í gegn“.
Og hvers vegna tekst það
ekki í fræðigrein sem allir
þykjast hafa vit á, sem sífellt er
verið að vitna í og er stöðugt
notuð í vinsælum fjölmiðla-
þáttum,- t.d. spurningaþáttum?
Og þarna liggur jafnvel stór
hluti meinsins. Hugsa ekki
flestir um sögu sem þekkingu,
minnisatriði, pakka af atriðum
sem eru geymd og dregin upp
á tyllidögum? Ekki sem þjálfun
og aðferð til að skoða eða
túlka, tengja saman ólík atriði
og fá út heildarmynd, byggða
á eigin rökhyggju og vitaskuld
þekkingu eða hæfni til að leita
og túlka? Spurningaþættir eru
reyndar kjörið dæmi um vit-
lausa notkun sögunnar. Þar
birtist hún sem þekking. Er
Samt er viða enn ver-
ið að kenna bækur
með hugmyndafræði
og aðferðum sem
löngu er búið að
leggja á hilluna eða
afsanna. Ætli það liö-
ist í raungreinum?
sagan ekki það sem birtist í
spurningunum? Nei. Tökum
dæmi um Jón Arason. I stað
þess að spyrja um það hvenær
Jón Arason var höggvin þá
mætti t.d. spyrja hversvegna
menn þorðu ekki annað en að
höggva hann!
HVER VAR
INGÓLFUR
ARNARSON?
Söguna þarf kannski ekki að
útbreiða. Um allt land eru
menn og konur sem vita hverj-
ir Hrafna-Flóki, Ingólfur Arnar-
son og Haraldur hárfagri voru.
En veit fólkið um heimildirnar
um þá og trúverðugleika
þeirra? Björn Þorsteinsson,
prófessor, sagði oftar en einu
sinni að menn yrðu að semja
læsilega, skemmtilega og
spennandi sögu. Það er rétt og
fáir höföu meira ráð á því að
segja slíkt en hann. En hann
vissi líka að það var munur á
góðri sagnfræði og æsisögum.
Víkjum aftur að sögunni í
skólunum. Til hvers er verið
að kenna hana? Leggjum til
hliðar slitnar tuggur um menn-
ingargildi og þjóðernisvitund.
Eru til fleiri skýringar?
Hvað er verið að kenna? í
flestum skólum er sögu-
kennsla yfirlit yfir sem allra
stærstan hluta mannkyns- og
Islandssögunnar þar sem
kappkostað er að komast yfir
sem allra mest á sem stystum
tíma og þar sem helsti mæli-
kvarðinn á árangur er minnis-
próf í lokin. Ef þú fellur þá
tekur þú allt aftur.
Ég hef oft velt því fyrir mér
hvernig væri ef sagan væri ný
grein og ekki kennd í skólum
en áhugasamir sagnfræðingar
reyndu að réttlæta tilvist
hennar í dag,- rétt eins og
margir fræðimenn frændgreina
sögunnar hafa þurft að gera.
Hér á ég við samfélagsgreinar
ýmsar. Myndi nokkrum detta í
hug að taka upp kennslu-
greinina sögu?
Verum minnug þess að sag-
an lenti í mikilli kreppu og í
raun hafa í skólum komið til
skjalanna nýjar greinar sem
tóku að hluta að sér verkefni
sem hefðu sem best getað til-
heyrt sögunni. Gott dæmi um
þetta er félagsgreinasprenging-
in á áttunda áratugnum sem
var ekkert annað en andsvar
við afskaplega ólífrænni grein
sem hét saga. Sagan hefur
breyst fyrir vikið þó víða sé
pottur illilega brotinn. Nú tala
menn opinskátt um stöðu
kvenna, taka inn hagræna og
félagslega þætti og nefna jafn-
vel þriðja heiminn í skynsam-
legu samhengi. Samt er víða
enn verið að kenna bækur
með hugmyndafræði og að-
feröum sem löngu er búið að
leggja á hilluna eða afsanna.
Ætli það liðist í raungreinum?
Þó finnst sumum hafa verið
farið úr öskunni í eldinn. Áður
hafi þróun, orsakir og afleið-
ingar vikið fyrir mönnum og
ártölum. Nú læri börn orsakir,
afleiðnigar og þróun utan-
bókar og án skilnings því nöfn
og ártöl, staðreyndirnar sem
eitt vísar í, vanti!
Ýmis vandamál íslandssög-
unnar sem kennslugreinar
voru rakin ítarlega af Gunnari
Karlssyni í rnerkri grein í Sögu
árið 1982. Til hennar var vísað
í upphafi og verður ekki gert
frekar hér. Samt vil ég vekja
athygli á því almenna viðhorfi
framhaldsskólanema í flestum
skólum þar sem ég hef spurt
að hún sé talin einangruð
kjaftagrein með næsta lítið
notagildi nema til að ná prófi.
Menn vísa í þekkinguna til
gamans en hugtök og rök-
ltugsun greinarinnar nota þeir
lítið nema þá óvart í alvarlegri
störfum. Afleiðinguna getum
við séð og heyrt í fjölmiðlum
þar sem sumir fjölmiðlamenn
viröast ekki beita þessari
grunnþekkingu sinni til að
styðja fréttaflutning og frarn-
setningu máls síns. Stundum
virðast þeir telja að saga
mannkyns hafi byrjað um
69