Ný saga - 01.01.1990, Blaðsíða 13

ÓHLÝÐNI OG AGALEYSI Á ÍSLANDI Á 17. OG 18. ÖLD
járnum á Brimarhólmi sína
lífstíö, eða með öðru stór-
felldu straffi. En sé soddan
gjört við yfirvaldið, þá sé sá
seki straffaður á sínu lífi.34
Vísaði rétturinn síðan mál-
inu til Sigurðar Björnssonar
lögmanns. Um endalok máls-
ins er ekkert frekar að finna.
Sigurður missti lögmannsemb-
ætti um þetta leyti svo óvíst er
hvort nokkuð hefur verið að-
hafst meira í því.
Þetta mál vekur óneitanlega
upp ýmsar spurningar. Fyrir
utan þá áleitnu spurningu um
endalok ákærunnar, vekur
mesta furðu hversu mildilega
er tekið á sakborningunum.
Líklegt má telja að fleiri en
margnefndir fjórir einstakling-
ar hafi tekið þátt í að upp-
nefna. Það má vel vera að það
hafi haft einhver áhrif á dóms-
niðurstöðuna. Það má einnig
hugsa sér að tregða dómar-
anna til að fara að vilja Beyers
megi túlka sem andstöðu
þeirra við hann.
En það sluppu ekki allir jafn
vel og vinnuhjúin af Álftanesi.
Árið 1730 urðu hjónin Guð-
mundur Pálsson og Ásdís
Teitsdóttir uppvís að því að
búa til og brúka uppnefni um
maddömu Þóru Björnsdóttur á
Útskálum, konu séra Halldórs
Brynjólfssonar síðar biskups.
Guðmundur og Ásdís kölluðu
Þóru „helvíska brettu og
fettu.“ Einnig lék grunur á að
þau hefðu kallað hana „fol-
alda móður.“ Auk þess höfðu
þau nefnt suma nágranna sína
ýmsum ónefnum, eins og
Guðrúnu í Sandhólakoti sem
þau kölluðu „Sandhólabuddu"
og ýmsar stelpur „srnokka" og
drengi „viðrini." Jafnframt því
að sannað þótti að hjónin
hefðu búið til þessi og fieiri
nöfn kom fram að uppnefnin
hefðu verið notuð af „fólki“
þar í sveit. Engu að síður var
látið nægja að refsa þeim
hjónum einum. Þau voru
dæmd til að borga Þóru eitt
hundrað í gildum landaurum
og tuttugu álnir í málskostnað.
Auk þess áttu þau að biðja
hana fyrirgefningar í kirkju og
standa opinbera aflausn.
Maddama Þóra var lýst flekk-
laus.3S Fólki sem átti eitthvað
undir sér likt og |:>au Þóra og
Beyer hefur þótt illt að vera
atyrt með þessum hætti.
Meiri líkur voru á dómssátt
ef vinnuhjú voru uppnefnd en
ef prófastsfrú varð fyrir því.
Þetta sýna deilur vinnukvenn-
anna Guðrúnar Jónsdóttur og
Guðbjargar Halldórsdóttur.
Guðrún stefndi Guðbjörgu
árið 1722 fyrir að hafa móðg-
að sig. Þær voru þá vinnukon-
ur á prestssetrinu á Mosfelli í
Mosfellssveit. Prestmaddaman
Vilborg Stephensdóttir sagðist
við yfirheyrslur oft hafa þurft
að hlusta á kýtur og þrætur
ntilli þeirra. Það sem fékk
Guðrúnu til að kæra var að
Guðbjörg kallaði hana „-
Gröðu-Gunnu“ og „Tvítóla-
Gunnu“ í vitna viðurvist. Ekki
var dæmt í málinu vegna þess
að það tókst að sætta þær
áður en til þess kom. Guð-
Þetta mál vekur óneit-
anlega upp ýmsar
spurningar. Fyrir utan
þá áleitnu spurningu
um endalok ákærunn-
ar, vekur mesta turöu
hversu mildilega er
tekiö á sakborn-
ingunum.
björg bað Guðrúnu fyrirgefn-
ingar á öllum þeim orðum
sem hún hafði talað til hennar
í reiði og til hneyksla horfðu.
Þetta staöfestu þær „með
handabandi og kossi oftar en
einu sinni."36
Það var ekki einhlítt að
þeim sem uppnefndu væri
refsað. í upphafi árs 1716
kallaði einhver Valgerði Ei-
ríksdóttur úr Súðavíkursókn í
Isafjarðarsýslu ókunnu upp-
nefni sem leiddi til þess að
hún missti stjórn á skapi sínu
og hreytti út úr sér: „Bölvaðir
veri þeir sem upp með þær
hafa komið, þeir sem það
segja og allir sem því trúa
bæði eftir lífið og fyrir og
aldrei komist þeir úr kvölun-
um.“ Valgerður bað guö og
menn fyrirgefningar á orðum
sínum fyrir réttinum en sýslu-
manninum þótti ekki rétt að
láta svona illmælgi órefsað og
dæmdi hana til að líða alvar-
legt húðlát. Það var á hana
lagt samdægurs að þing-
mönnum ásjáandi.37
Slett úr klaufunum. Þrátt fyrir tilskipanir yfirvatda og nákvæmar reglur um hvernig almúginn átti aö
hegöa sér haföi fóik í reynd allmikiö frelsi til aö haga sér aö eigin vild.
11