Ný saga - 01.01.2000, Qupperneq 30

Verkið sem tókst að vinna
Kristnisögu-
ritunin lenti í
réttum hönd-
um fólks sem
reyndist kunna
að vinna hratt
og hiklaust um
leið og fræði-
leg vinnubrögð
voru virt
AF
BÓKUM
kirkju, svokölluðum þingum eða þingabrauð-
um, var köllunarrétturinn í höndum kirkju-
eiganda eða verndarmanns. Kirkjubóndi gat
sjálfur útvalið prest lil kirkju sinnar og lagt
fyrir biskup að vígja hann." Auk þess sem það
er talsvert ómak að tengja þessi ummæli sam-
an er enn að minnsta kosti tveimur spurning-
um ósvarað: 1) Hvaða samband er milli þing-
anna sem Hjalti og Loftur tala um? - 2) Ef
kirkjubændur hættu að ráða presta til kirkna
sinna um 1400 en gerðu það eflir siðaskipti,
hvenær og hvernig í millitíðinni fengu þeir
þann rétt? Ekki veit ég hvort svör við þessum
spurningum liggja á lausu, en sé svo ekki
þurfa höfundar að játa á sig óvissuna. Annars
hangir saga þeirra ekki fyllilega saman.
Hvers vegna tókst að
vinna verkið?
Ekki verður því neitað að þessa hnökra sem
ég hef bent á má tvímælalaust telja meðal
ástæðna þess að kristnisögunni var siglt í höfn
svo fljótt og stóráfallalaust, ólíkt því sem við
erum vön um þess konar rit. Ég þykist vita að
ritstjórnin hafi lagfært aragrúa af minni hátt-
ar ósamræmi milli höfunda, og ein af hinum
réttu ákvörðunum hennar hefur verið sú að
setja ekki fyrir sig þótt eitlhvað af slíku stæði
eftir. Ekkert rit verður annmarkalaust hvort
sem er, og kostir kristnisögunnar yfirgnæfa
galla hennar margfalt.
Kristnisöguritunin lenti í réttum höndum
fólks sem reyndist kunna að vinna hratt og
hiklaust um leið og fræðileg vinnubrögð voru
virt. Þetta verk fór þannig af stað að Alþingi
samþykkti, 26. mars 1990, að fela forsetum
sínum að standa fyrir samningu kristnisög-
unnar í samvinnu við þjóðkirkjuna og guð-
fræðideild Háskólans. Um skeið leit út eins
og halda ætti verkinu sem mest frá sagnfræð-
ingum og rannsóknarstofnunum þeirra.7 En
brátt var því stýrt í hendur fólks sem hafði
umfram allt fræðilegan metnað, þó án þess
að fulllrúum kirkju og guðfræðideildar væri
skákað út. Sigurjón Einarsson prestur á
Kirkjubæjarklaustri og Jónas Gíslason, þá-
verandi kirkjusöguprófessor við guðfræði-
deild, voru skipaðir í ritnefnd, ásamt Helga
Skúla Kjartanssyni sagnfræðingi og dósent
við Kennaraháskólann. Helgi Bernódusson
starfaði með nefndinni fyrir hönd Alþingis og
lók síðar sæti Jónasar í henni. En þá hal'ði
Hjalti Hugason verið ráðinn ritstjóri, og svo
heppilega vildi lil að hann tók við starfi
Jónasar Gíslasonar árið 1992 og hélt þannig
við tengslunum við guðfræðideild.
Ég hef rök til að halda að það sé ekki síst
að þakka Guðrúnu Helgadóttur, sem var for-
seli sameinaðs Alþingis á árunum 1988-91, að
kristnisagan tók þessa farsælu stefnu. Enn-
fremur hafa hún og aðrir forsetar þingsins, þá
og síðar, séð um að þingið veitti þeim fjár-
munum til þessa verks sem þurfti til að það
gæti gengið vel, og það hefur kannski skipl
mestu máli fyrir franivindu þess. Ekki svo að
skilja að ég haldi aö höfundar eða ritstjórnar-
menn hal'i unnið verk sín í hagnaðarskyni;
fólk sem kann svona vel til verka getur alltaf
l'engið meira en nóg af freistandi verkefnum.
Engu að síður er það líklega rétt að tryggur
fjárhagslegur grunnur og svolítið örlæti, sem
sýnir mönnum að verk þeirra séu metin nokk-
urs, sé meðal þess sem helsl þarf með til þess
að stórvirki í fræðimennsku komi út.
Tilvísanir
1 Gunnar Karlsson, „Varnaðarorð um krislnisögu. Flutl á
málþingi um ritun sögu kristni á íslandi í 1OCM) ár, 24. nóv-
ember 1990“, Sagu XXIX (1991), bls. 143.
2 Krístniá fslandi I—IV. Ritstjóri: Hjalti Hugason. Ritstjórn:
Sigurjón Einarsson, formaður, Helgi Bernódusson, Helgi
Skúli Kjarlansson, Jónas Gíslasont (Reykjavík, 2000).
Framvegis verður vísað í ritið innan sviga í meginmáli,
bindistala skrifuð meö rómverskum en blaðsíðutala með
arabískum tölustöfum.
3 Finnur Jónsson, Historía ecclesiastica Islandiœ I IV
(Havniæ 1772-78).
4 Konur og kristsmenn. I’œttir tir kristnisögu íslands.
Ritstjóri Inga Huld Hákonardóttir (Reykjavík, 1996).
5 E.H. Carr, Wluit is History? The George Macaulay
Trevelyan Lectures delivered in the University of Cam-
bridgeJanuary-March 1961 (Harmondsworth, 1964), bls. 9.
6 Gunnar Finnbogason, „Var bróðir Eysteinn í Þykkvabæ
liöfundur Lilju?“ Á góðu dœgri (1951), bls. 83-93.
7 Fréttabréf Sagnfrœðingafélags íslands nr. 44 (8. árg.,
4. tbl„ apríl 1990), bls. 2.
28