Ný saga - 01.01.2001, Blaðsíða 7

„Þegar 17. júní var að kvöldi kominn, þá
var Sveinn Björnsson þreyttur. Hann var ekki
öruggur um hvað 17. júní 1944 kynni að færa
honum.“3 Næstu dagana á eftir dvaldi Sveinn
í Þingvallabænum sér til hvíldar.
Sveinn Björnsson átti í höggi við sterka
andstæðinga en hann átti líka öfluga vini.
Sveinn treysti vinum sínum og þeir honum.
í þetta sinn hafði einn þeirra, Pétur Magn-
ússon, varaformaður Sjálfstæðisflokksins, brugð-
ið skildi fyrir hann. Pétur reyndist staðfastur
í stuðningi við Svein í forsetakjöri þrátt fyrir
ákafa viðleitni Olafs Thors til að fylkja þing-
flokki Sjálfstæðisflokksins um Sigurð Eggerz
sem fyrsta forseta lýðveldisins.4 Tveintur
árum áður hafði Sveinn boðið Pétri embætti
forsætisráðherra en Pétur afþakkaði af tillit-
serni við formann sinn. Þrátt fyrir sluðning
Péturs við Svein hélt hann samt trausti Olafs
Thors.5 Pétri Magnússyni tókst að sigla á milli
skers og báru. Hann var vinur þeirra beggja,
Ólafs Thors og Sveins Björnssonar.
Valdabaráttu og forsetaembættið
Unt þessar murídir voru fáir stjórnmálamenn
í sömu stöðu og Pétur. í landinu geisaði
hatrömm valdabarátta. Kveldúlfsmenn höl'ðu
myndað bandalag við flokkinn lengst til vinstri,
Sósíalistaflokkinn. „Kveldúlfsklíkan“og
„Moskvu-klíkan“ höfðu unnið saman innan
verkalýðsfélaganna og ráðist til atlögu gegn
samtvinnun Alþýðuflokksins og Alþýðusam-
bands íslands - og haft þar fullan sigur.
Sérkennileg staða var einnig komin upp í
borgarstjórn Reykjavíkur. Einn bæjarfulltrúa
Sjálfstæðisflokksins, Árni Jónsson frá Múla,
hafði sagt sig úr flokknunr og var kominn í
hatrama andstöðu við sinn gamla l'lokk. Þar
með hafði Sjálfstæðisflokkurinn ekki lengur
meirihluta í bæjarstjórninni. Árni reyndi
ákaft að velta Bjarna Benediktssyni úr stóli
borgarstjóra. Haustið 1942 lagði hann til að
Bjarni yrði settur af og hlutlaus embættis-
rnaður kjörinn borgarstjóri í staðinn. Hvorki
Alþýðuflokkur né Sósíalistaflokkur vildu þó
samstarf við Árna. Eftir sem áður var Sjálf-
stæðisflokkurinn í minnihluta í bæjarstjórn-
inni og þurfti stuðning annarra til að ná mál-
um fram. Að sögn Tírnans og Alþýðublaðsins
kom sá liðsauki frá Sósíalistaflokknum.6
1 landsmálapólitíkinni höfðu Sjálfstæðis-
flokkurinn og Sósíalistaflokkurinn lengi verið
hálfgerðir utangarðsflokkar. Frá árinu 1927
hafði landinu lengst af verið stjórnað af
bandalagi Framsóknarflokks og Alþýðu-
flokks. Eftir kosningar 1942 höfðu þeir ekki
lengur saman meirihluta á Alþingi. Deilur um
kjördæmamálið höfðu veikt rnjög stöðu
Framsóknarflokksins og stuðlað að einangr-
un hans. 1 maí 1942 varð Ólafur Thors fyrstur
formanna Sjálfstæðisflokksins til að verða
forsætisráðherra. Sá böggull fylgdi samt skamm-
rifi að ríkisstjórn Ólafs var minnihlutastjórn,
sludd af Alþýðuflokki og Sósíalistaflokki til
að ná fram breytingum á kjördæmaskipan og
kosningareglum. Haustið 1942 var Ólafur
Thors önnurn kafinn við tilraunir til að
mynda meirihlutastjórn Sjálfstæðisflokks,
Sósíalistaflokks og Alþýðuflokks.
Ríkisstjórinn taldi hins vegar fullreynt með
rnyndun meirihlutastjórnar og skipaði utan-
þingsstjórn sem sat að völdum þann 17. júní
1944. Ólafur Thors taldi að „það hefði verið
skylda ríkisstjóra að láta fráfarandi stjórn sína
sitja áfram sem bráðabirgðastjórn, þangað til
Alþingi gæti komið sér saman um myndun nýrr-
ar stjórnar að lýðveldistöku lokinni.“7 Ymsir
samherjar Ólafs töldu reyndar að honum hefði
tekist að rnynda meirihlutastjórn án Frarn-
Mynd 2.
Sveinn Björnsson,
nýkjörinn forseti
íslands á svölum
Alþinglshússins
18. júní 1944.
5