Ný saga - 01.01.2001, Qupperneq 32

Björgvin Sigurðsson
Ein af ástæðum
þess að menn
hafa farið hægt
í sakirnar við
rafræna útgáfu
á sagnfræði-
legu efni er
ókunnugleiki og
óöryggi fræði-
manna við að
meðhöndla
heimildir af
þessu tagi
Kjarni málsins er að með nýrri tækni og
aukinni útbreiðslu rafbóka og hugbúnaðar til
að lesa þær er kominn raunhæfur valkostur
við útgáfu prentaðra bóka. Höfundarréttur er
tryggður og bækurnar þurfa ISBN-númer rétt
eins og aðrar bækur. Það eina sem óvissu
veldur er varðveisla rafbóka. Mikil umræða
fer nú fram um varðveislu á rafrænu efni og
hafa t.d. Danir ákveðið að taka upp skyldu-
skil á rafbókum jafnt sem prentuðum bókum.
Þess verður örugglega ekki langt að bíða að
hið sama gerist á íslandi. Þessi valkostur býð-
ur upp á ýmsa möguleika sem prentmiðlar
hafa ekki. Leitarhæfni tölvanna er hægt að
nýta og möguleikar í framsetningu og úr-
vinnslu efnis eru nánast óþrjótandi.
Vefgáttir
Vefgáttir eða vefsetur þar sem sagnfræði er
miðlað með hinum nýja miðli eru fjölmargar.
Hin þekktasta er án efa H-Net. Vefurinn er
vistaður á léni Michigan State University og
þar er að finna fjölbreytilegar upplýsingar og
fróðleik, ekki bara um sagnfræði heldur um
hug- og félagsvísindi almennt. Á H-Net er
langur listi af umræðuhópum sem fjalla um
aðskiljanlegustu svið sagnfræði og hugvís-
inda, allt frá afrískri menningu og safnfræði til
söguheimspeki og Norðurlandasögu. Bóka-
og hugbúnaðargagnrýni er þar birt reglulega
ásamt upplýsingum um sagnfræðiráðstefnur.
H-Net er sannkallaður mótsstaður sagnfræð-
inga á Netinu. Vefurinn gerir einnig sérlega
vel við kennara en á honum er mikið efni sér-
staklega fyrir þá. Fleiri gáttir af þessu tagi
hafa litið dagsins ljós, til að mynda EH.net
sem er tileinkuð hagsögu. Institute of
Historical Research í Bretlandi hefur hannað
öfluga gátt þar sem hægt að leita að síðum um
sagnfræði og kanna margvíslegt annað efni.
Ekkert meiriháttar vefsetur um sögu er til
á íslensku en þó má benda á Söguvef Nýja
bókafélagsins á strik.is sem var settur upp
samhliða útgáfu á kennslubókum í sögu fyrir
framhaldsskóla. Vefurinn er hugsaður sem
viðbót við bækurnar og tekur því mið af þörf-
um nemenda og kennara. Hægt er að reyna
sig í staðreyndunum með því að taka próf, og
ýmis ítarefni eru á vefnum. Enn fremur eru
þar gagnlegir listar, t.d. yfir konunga íslands,
korta- og bókasafn. Einnig má benda á ís-
landssöguvef Ríkisútvarpsins. Þar er að finna
umfjöllun um nokkur valin efni íslandssög-
unnar, m.a. lýðveldisstofnun, Vesturferðir og
hernámið. Vefurinn var unninn í samvinnu
RÚV, Kvikmyndasafns Islands og Ljós-
myndasafns Reykjavíkur. Hann stendur ágæt-
lega fyrir sínu þótt hann hafi ekki verið upp-
færður lengi.
Fjölmargar síður með tenglasöfnum hafa
sprottið upp. Þar má nefna History Index og
History Resources en fleslar stóru leitarvél-
arnar hafa einnig söguflokk þar sem þúsund-
ir vefsíðna eru skráðar.
Vefsetur eru skemmtileg tilraun til að nýta
möguleika Netsins til að dreifa efni og nálgast
áhugamenn um sögu. En eins og kunnugt er
þá er fjármögnun erfið og tekjurnar af skorn-
um skammti. Nýlega var opnað vefrit uni
hugvísindi sem nefnist Kistan. Þar er ætlunin
að halda úti öflugum netmiðli sem verður
spennandi að fylgjast með í framtíðinni.
Heimildagildi og áreiðanleiki
rafrænna útgáfna
Heimildarýni er helsta einkenni sagnfræði-
legrar aðferðar og sagnfræðingum ber skylda
til að kanna og sannprófa áreiðanleika heirn-
ilda sinna Ein af ástæðum þess að menn hafa
farið hægt í sakirnar við rafræna útgáfu á
sagnfræðilegu efni er ókunnugleiki og óör-
yggi fræðimanna við að meðhöndla heimildir
af þessu tagi. í sjálfu sér ætlu rafrænar heim-
ildir ekki að lúta neinum öðrum lögmálum en
hinar prentuðu. Rannsóknaraðferðir sagn-
fræðinnar hafa verið mótaðar á síðustu 200
árum og engin ástæða er til að varpa þeirri
reynslu og þekkingarkerfi fyrir róða.
Bandaríska veftímaritið Journal of the
Association for History and Computing hefur
gert eins konar staðal til að meta gæði vef-
síðna um sögu. í honuni kemur fram að á fyr-
irmyndarvefsíðum þarf að hafa upplýsingar
um hvernig efninu var safnað og ritstýrt. Að
minnsta kosti einn höfundur þarf að vera til-
greindur og upplýsingar um tilgang og mark-
mið síðunnar. Að síðustu telja forsvarsmenn
veftímaritsins að fyrirmyndarsíður þurfi að
vera vel hannaðar.
30