Ný saga - 01.01.2001, Side 54

Halldór Grönvold
Mynd 10.
Héðinn Valdimars-
son þingmaður
Alþýðuflokksins
lagði fram breytingu
á vökuiögunum 1927
og var einn þriggja
þingmanna Alþýðu-
ftokksins sem fluttu
frumvarp sem sam-
þykkt var 1928.
Mynd 11.
Sigurjón Ólafsson
formaður Sjómanna-
félags Reykjavíkur og
þingmaður Alþýðu-
flokksins var einn
ftutningsmanna.
Þann 1. janúar 1922 tóku vökulögin gildi
fyrir háseta á íslenskum botnvörpuskipum.
Vökulögin - bætt um betur
Lög þessi eru mesti sigur, sem hefur verið
unninn í pólitískri baráttu íslenzkra verka-
manna, og um leið ein með merkustu lög-
um í íslenzkri löggjöf.52
Þessi ummæli Péturs G. Guðmundssonar frá
árinu 1925 eru lýsandi fyrir viðhorf verkalýðs-
hreyfingarinnar og forystumanna hennar til
vökulaganna á þeim tíma. Þótt sjómenn
hefðu þurft að slá af ítrustu kröfum um lág-
markshvíld fyrir togarasjómenn hafði tekist
að fá samþykkta löggjöf um þetta efni sem
miklu skipti fyrir sjómenn og verndaði þá l'yr-
ir ótakmörkuðum vökum og þrældómi. Ekki
var minna um vert að þingmönnum verka-
lýðshreyfingarinnar og jafnaðarmanna hafði
tekist að fá samþykkta löggjöf á Alþingi sem
varðaði beint hagsmuni verkafólks. Tekist
hafði að hafa sigur á íhaldssömum talsmönn-
um bændasamfélagsins og helstu hagsmuna-
gæslumönnum stórútgerðarinnar. Verkalýðs-
hreyfingin og jafnaðarmenn voru búnir að
setja mark sitt á löggjafarsamkomuna með
eftirminnilegum hætti og nú var bara að fylgja
þessum sigri eftir. Af nógu var að taka.
Vökulögin urðu þannig strax táknræn fyrir
hina nýju hreyfingu verkamanna og jafnaðar-
manna og mögulegt afl hennar. Þessi tákn-
ræna þýðing vökulaganna lifði lengi í umræð-
unni og gerir að einhverju leyti enn í dag.
Þótt raunveruleg þýðing vökulaganna fyrir
sjómenn hafi ekki verið dregin í efa var lítið
fjallað um lögin og áhrif þeirra. Árið 1927
komst aftur hreyfing á málið þegar Héðinn
Valdimarsson, þingmaður Reykvíkinga og
einn helsti forystumaður jafnaðarntanna,
lagði fram frumvarp um breylingu á vökulög-
unum. Breytingin fólst í því að teknar yrðu
upp þrískiptar vaktir við veiðar þannig að há-
setar fengju átta klst. samfellda hvíld á sólar-
hring.
I greinargerð með frumvarpinu sagði að
reynslan af vökulögunum sýndi að þau hefðu
verið mjög hagkvæm fyrir útgerðina, jafn-
framt því að tryggja hásetum ákveðna hvíld á
sólarhring. Þótt reynslan af lögunum væri góð
þyrfti engu að síður að lengja hvíldartímann
enn frekar til að tryggja að hásetar fengju 6-7
tíma svefn á sólarhring, en ekki 4-5 klukku-
stundir eins og væri samkvæmt gildandi lög-
um, þegar tillit hefði verið tekið til matartíma
háseta, fataskipta og þvotta. Sem fyrr var
vinnuvernd helsta röksemdin fyrir lagasetn-
ingu, auk þess sem fullyrt var að afköst
myndu síst minnka. Vísað var til þess að
nokkur ríki hefðu þegar lögboðið 8 tíma
vinnudag og að siglinganefnd Þjóðarbanda-
lagsins ynni kappsamlega að því að fá aðild-
arríkin til að samþykkja slíkar reglur. Loks
var greinl frá því að frumvarpið væri fram
komið að beiðni Sjómannafélags Reykjavíkur
og því fylgdi áskorun á l'immta hundrað sjó-
manna.53
Þegar Héðinn mælti fyrir frumvarpinu
sagði hann að með vökulögunum hafi lífið á
togurunum breyst stórkostlega til batnaðar
„svo skoðast má nú sem mönnum sé líft á
þeim skipum“.54 Héðinn sagði síðan að 6 tíma
lögboðin vinnuhlé væru þó fjarri því að nægja
til að menn gætu haldið vinnuorku sinni og
því þyrfti að gera enn betur. Mikilir hagsmun-
ir væru í húfi fyrir hásetana 700 sem ynnu á
þeim 39 togurum sem gerðir væru út frá land-
inu.
Andstæðingar frumvarpsins töldu gildandi
lög um hvíld á togurum fullnægjandi og efni
frumvarpsins því með öllu óþarft. Bent var á
að útgerðin stæði höllum fæti. Aukinni hvíld
yrði ekki mætt með auknum afköstum og því
mundi hún verða baggi á útgerðinni og sjó-
mönnum sjálfum sem þyrl'tu að greiða aukna
hvíld með kauplækkun.55
Fáir þingmenn tóku til rnáls um frumvarp-
ið. Af hálfu stuðningsmanna var Héðinn sá
eini, ef frá er talinn Sveinn Olafsson, þing-
maður Suður-Múlasýslu, sem skilyrti stuðn-
ing sinn því að laun sjómanna lækkuðu hlut-
fallslega að teknu lilliti til styttri vinnutíma.56
Af háll'u andstæðinga frumvarpsins töluðu
Ólafur Thors, þingmaður Gullbringu- og
Kjósarsýslu og útgerðarmaður og Jón Ólafs-
son, þingmaður Reykvíkinga.57
Að lokinni umræðu var frumvarpið fellt í
neðri deild með 14 atkvæðum gegn 13. Þótt
málið tapaðist endurspegluðu úrslitin vel þær
breytingar sem voru að verða á valdahlutföll-
52