Ný saga - 01.01.2001, Blaðsíða 61

Ragna Garðarsdóttir
Oleysanlegir
fortíðarhnútar
Minningin um nasistatímabilið
JÓÐVERJAR ERU enn að glíma við af-
leiðingar nasistatímabilsins og hvern-
ig þeinr beri að minnast þess. Stjórn-
málalegt og menningarlegt andrúmsloft hefur
þó tekið stakkaskiptum á síðastliðnum árum
og nær ókleifur múr risið upp milli eldri og
yngri kynslóða í Þýskalandi. Hvernig rnönn-
um beri að nrinnast útrýmingar gyðinga
(Judenvernichtung) á þúsaldarmótum veltur
ekki einvörðungu á álitamálum eins og þeirn
að hve miklu leyti almenn-
ingur í Þýskalandi vissi af
og aðstoðaði við morðin á
þeim sem „óæskilegir“
þóttu í Þriðja ríkinu. Nú
bætist við að yngri kynslóð-
irnar eru farnar að setja
franr eigin hugnryndir unr
þýðingu og vægi atburð-
anna fyrir nútímann og
hneigjast til að nálgast sið-
ferðileg vandamál úr vissri
fjarlægð, sem sumum þykir
léttúðugt en öðrum eðlilegt og jafnvel já-
kvætt. Þær vangavellur sem hér fara á eftir
eiga rætur að rekja lil reynslu minnar af þess-
um vanda sem steðjaði að þýsku samfélagi á
meðan ég dvaldi í Berlín frá hausti 1999 til
hausts 2000.
Áðurnefnd tímamót hafa hrundið af stað
átakamiklum umræðum um minni og gleymsku
gagnvart ofsóknum á nasistatímabilinu, og
ber einna hæst að menn eru ekki á eitt sáttir
um hvernig úrvinnslan (Vergangenheits-
bewciltigung) á þeirn fortíðarvanda eigi að
fara fram. Fyrirmæli um hvernig beri að um-
gangast þennan miðlæga fortíðarvanda gerir
yngri kynslóðum gramt í geði, og get ég sann-
ast sagna ekki álásað þeirn eftir að hafa kynnt
mér undangengna umræðu á stjórnmálaleg-
urn jafnt sem fræðilegum vettvangi. Þó tók
fyrst steininn úr þegar verk félagsfræðing-
anna Manfreds Stoffers og Alphons Silber-
rnanns um gleymsku og bælingu í þýsku sam-
félagi kom út í janúar árið 2000.' í því verki
gelur að líta öfgafulla tilraun til að leiðrétta
fortíðarúrvinnsluna í þýskri samfélagsvitund
og afskrifa hana sem bælingu. Hvernig úr-
vinnslan fer fram nú þegar síðustu eftirlifend-
ur eru að hverfa af sjónarsviðinu, er að rnínu
mati alfarið í höndurn
þeirra kynslóða nútímans
sent enga ábyrgð bera á
útrýmingunum, en sem
aftur á móti bera ábyrgð á
því hvernig þeirra verður
minnst urn þessar nrundir.
Það fer skiljanlega fyrir
brjóstið á eldri kynslóðum
að horfa upp á unga fólkið
taka á þessum málum af
„póstmódernískri léttúð",
sem stafar annars vegar af
því hversu langt er unr liðið og hins vegar af
umbreyttu menningarumhverfi og forsend-
um. Til að bregða birtu á þessi átök mun ég
hefja mál rnitt á að gera grein fyrir því sem
styrinn stóð einkurn um á meðan á dvöl rninni
í Berlín stóð, nefnilega því hvort reisa ætti
minnismerki urn útrýmingarnarherferðina
gegn gyðingunr í hjarta Berlínar.
*
Atök um minnismcrkiö
Þjóðverjar greina á milli tveggja tegunda
minnismerkja. Annarri er ætlað að vekja upp
minningar blandnar stolti og virðingu
(Denkmal), en hin skal standa til áminningar
um skelfilega atburði og vekja upp kenndir
eins og eftirsjá, skömrn og hryggð (Mahn-
Hvernig beri
að minnast út-
rýmingar gyð-
inga á þúsald-
armótum veltur
ekki einvörð-
ungu á álitamál-
um eins og
þeim að hve
miklu leyti al-
menningur í
Þýskalandi vissi
af og aðstoðaði
við morðin á
þeim sem
„óæskilegir“
þóttu í Þriðja
ríkinu
59