Ný saga - 01.01.2001, Side 72

Davíð Logi Sigurðsson
Mynd 5.
Vegvísirinn til
þorpsins Brezo-
vica í suðurhluta
Kosovo þar sem
viðtalið við Plaka
fór fram.
Tító um margt af því sem aflaga fór síðar því
þrátt fyrir allt tal um lýðræði og samstöðu
hafi Tító ætíð verið efst í huga að varðveita
eigin völd. Umbælur og lýðræðisþróun hafi
orðið að víkja þegar til kastanna kom.7
Á hitt hefur verið bent að ekki var óum-
flýjanlegt að Júgóslavía liðaðist í sundur og
að blóðugt stríð brytist þar út. Múslimar,
Serbar og Króatar bjuggu í bærilegri sátt allt
fram á hin síðari ár, þ.e. allt þar til þeir tóku
að berast á banaspjót, óspart eggjaðir áfram
af þjóðernissinnuðum leiðtogum sínum. Var
fjölmiðlum beitt mjög í þeirri orrahríð.8
Sambúð Albana og Serba í Kosovo hafði
hins vegar alltaf verið fremur erfið og ein-
kunnarorð Títós, „bræðralag og samstaða“,
giltu þar aldrei að sama marki og til dæmis í
Bosníu. Blönduð hjónabönd eru þar nánast
alveg óþekkt, þjóðabrotin eru af ólíkum upp-
runa og tungumál þeirra allsendis óskyld.
Hefðu menn vitað að óhjákvæmilegt væri að
átök brytust út í gömlu Júgóslavíu er ekki úti-
lokað að þeir hefðu spáð því að það yrði í
Kosovo, á sömu sléttum og Serbar háðu hina
fornfrægu orrustu við Tyrki 1389.9
Ekki allt sem sýndist í
sæluríki Títós
Það er óneitanlega munur á því að fjalla um
þjóðernisstefnu á fræðilegum vettvangi, líkt
og höfundur þessara orða hefur gert í
nokkrum ritgerðum, og síðan því að eyða
tæpu ári við störf í Kosovo, í héraði þar sem
albönsk þjóðernishyggja ræður nú lögum og
lofum en sem hefur jafnframt lengi verið álit-
ið vagga serbneskrar þjóðar.
Þótti greinarhöfundi áhugavert að fá tæki-
færi til að bera aðstæður í Kosovo saman við
aðstæður á Norður-írlandi þar sem kaþólskir
og mótmælendur hafa veifað ólíkum þjóð-
fánum hvorir framan í aðra undanfarin þrjá-
tíu ár með þeim afleiðingum að hátt á fjórða
þúsund manns hefur látist. Hins vegar þurfti
ekki að dvelja lengi í Kosovo til að sjá að al-
bönsk þjóðernishyggja er frumstæðari og að
lýðræðishefðin er of veik til að halda henni í
skefjum. Ekkert annað kemst að en hin ofsa-
kennda andúð á Serbum og pólitískt sjálf-
stæði til handa Kosovo. Hefur reynst erfitt að
fá menn til að einbeita sér að úrlausn þeirra
brýnu vandamála sem steðja að samfélag-
inu.10
Kosovo var hluti Tyrkjaveldis til 1912 en
eftir 1918 var héraðið óumdeilanlega komið
undir stjórn Serba. Sambúðin reyndist erfið
enda höfðu Serbar og Albanar staðið sitt
hvoru megin víglínunnar í Balkanstríðinu
1912-13. Hið sama var uppi á teningnum
í síðari heimsstyrjöldinni þegar Kosovo-
Albanar voru hallir undir öxulveldin.
Eftir myndun hinnar nýju Júgóslavíu í
stríðslok 1945 höfðu Serbar sína hentisemi í
Kosovo. Albanar kvörtuðu hins vegar sáran
og á sjöunda áratugnum brást Tító við með
því að gera tilraun til að „innlima“ eða „að-
laga“ þá að sambandslýðveldinu, gera þá að
„Júgóslövum“. Umbæturnar fólu í sér nýja
stjórnarskrá árið 1974 þar sem Kosovo hlaut
ásamt Vojvodina sjálfstjórnarréttindi. Jafn-
framt skyldi albönsku nú gert jafnhátt undir
höfði og serbó-króatísku, og háskóla var
komið á fót í höfuðstaðnum Pristina.
Pólitískar umbætur Títós breytlu engu um
þjóðfélagslegar aðstæður í Kosovo. Fátækt
var þar áfram mikil, landbúnaður vanþróaður
og atvinnuleysi landlægt. Mörgum Kosovo-
búanum þótti sem heldur lítið væri gert til
að bæta hag þeirra og ári eftir fráfall Títós
kom til átaka þegar námsmenn í Pristina
efndu til mótmælaaðgerða. Nýir stjórnarherr-
ar í Belgrad brugðust harkalega við, lýstu yfir
70