Birtingur - 01.12.1961, Blaðsíða 59

var 40 millj. júan, og gekk hann mest-
allur til ríkisins. Þá kemur fram að hjón
með tvö börn á framfæri þurfi um 1500
júan (13.500 ísl. kr. með þáv. gengi) til
ársframfæris fjölskyldunni (þar af að-
eins 24 júan ársleiga fyrir tveggja her-
bergja íbúð með smáeldhúsi). Samkvæmt
þessu eru meðalárstekjur hvers starfs-
manns 696 júan, en meðaltekjuþörf 1500
júan fyrir fjögra manna fjölskyldu. Aug-
ljóst er því, að ekki geta barnmargar fjöl-
skyldur lifað á slíkum tekjum, jafnvel
þótt bæði hjónin ynnu fullan vinnudag
úti, hvað þá ef húsbóndinn ætti einn að
forsorga fjölskyldunni af tekjum sínum.
Hér hlýtur því eitthvað fleira að koma
til. En upplýsingar um verðlag, kaup-
greiðslur í fríðu, tryggingar og annað
slíkt eru svo ófullnægjandi, að maður
getur með engu móti gengið úr skugga
um raunveruleg lífskjör starfsfólksins.
Reynum betur að lesa úr þessum töl-
um: samanlögð árslaun allra starfsmanna
verksmiðjunnar virðast aðeins nema
4,76% framleiðsluverðmætisins árið 1958.
Framleiðsla og laun á þessum stað svara
þá til þess, að íslenzlcur sjómaður drægi
þorsk úr djúpi fyrir 130.347,00 kr. um ár-
ið og hlyti fyrir það kr. 6.264,00 í árs-
laun. Allt er þetta með miklum ólíkind-
um, og- má óhætt fullyrða, að svona ódýrt
getur vinnuaflið ekki verið. En vegna
þess að upplýsingar skortir um hve mikið
verksmiðjan greiðir starfsfólki sínu í
hlunnindum, er ómögulegt að gera sér
grein fyrir hve mikill hluti framleiðslu-
verðmætisins renni til starfsmannahalds
eða: hve vinnulaun séu stór liður í rekstr-
arkostnaðinum.
Af tölum þessum er enn fremur að sjá
sem ríkið hafi á einu ári (1958) fengið
fjóra fimmtu hluta alls stofnkostnaðar
endurgreidda (ágóði 40 millj., stofnkostn-
aður 50 millj.) Ja, það væri ekki amalegt
að veita forstöðu fyrirtækjum eins og
Vegamótum, Heimskringlu og Máli og
menningu, ef rekstrargrundvöllur þeirra
væri áþekkur því sem þekkist í Kína. En
líklega er þetta allt saman einn stór mis-
skilningur: upplýsingar eru hér engar um
liði eins og hráefniskostnað, nýtingu hrá-
efnis, fyrningar etc. — og mjög ófull-
líomnar um kaup starfsfólks, eins og fyrr
segir. Fyrir bragðið getur fróðleiksfús
lesandi — þrátt fyrir 15 tölur í 20 línum
— engar áreiðanlegar heimildir úr þeim
lesið um rekstrargrundvöll eða afkomu
fyrirtækisins. En leyfist manni að
spyrja: til livers eru þá talnarunurnar
birtar?
Oft verður manni að brosa að því sam-
blandi rómantísku og tæknidýrkunar sem
veður uppi í þessari bók. Þó gerist barna-
skapurinn nánast grátbroslegur, þegar ís-
lenzkui- oddviti bókmenntamála stýrir
penna sínum á þessa leið: „Eða skoða vél-
smíði nútímans: Hvar gefur að líta meiri
fegurð? Er ekki eins og bókmenntir og
listir verði vanburða fálm í samanburði
við þann galdur, eða hvar er tækni í
skáldskap og listum á við tækni í smíði
nútíma véla?“
Já, svona hugrenningar geta vakið marga
stórviturlega spurningu, til dæmis: hvar
er tækni í smíði (hugsandi) manna á við
tækni í smíði nútíma þrýstiloftsvéla?
Vissulega er hún mjög gamaldags. Og þó
varð hugur Kristins (með sinni ófull-
Birtingur 57