Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1983, Side 129

ÞÓRÓLFUR ÞÓRLINDSSON
Málfar og samfélag: Athugun á kenningum
Basil Bernsteins
0. Inngangur
Árið 1962 birtust í tímaritinu Language and Speech tvær ritgerðir
eftir breska fræðimanninn Basil Bernstein. Greinar þessar, sem fjöll-
uðu um málfar, stéttaskiptingu og greind, vöktu þegar mikla athygli
og má með sanni segja að þær hafi markað upphafið að viðamikilli
umfjöllun um mál og samfélag sem teygt hefur anga sína víða um
heim, meðal annars til íslands (Wolfgang Edelstein 1966, Gísli Pálsson
1979).
Bernstein hefur frá upphafi lagt á það áherslu að rannsaka beri mál-
ið í félagslegu samhengi. í þessu skyni hefur hann leitast við að tengja
hugmyndir sínar um málfar og málnotkun hefðbundnum kenningum
félagsfræðinnar. Bernstein hefur einkum sótt hugmyndir til franska
félagsfræðingsins Durkheims og í skrif bandaríska félagsfræðingsins og
heimspekingsins G. H. Meads. í anda Durkheims leggur Bernstein
áherslu á að aukin verkaskipting og sérhæfing innan nútímasamfélags
leiði til þess að einstaklingar hafi misjafnan aðgang að mikilvægum
þáttum málsins, s. s. orðaforða og setningaskipan. Málið fléttast þann-
ig inn í lagskiptakerfi samfélagsins. Misjöfn staða einstaklinga í þjóð-
félaginu leiðir til ólíks málfars.
I anda Meads hefur Bernstein lagt áherslu á að máíið gegni lykilhlut-
verki í félagslegri mótun einstaklingsins. Bernstein bendir á að stéttir
samfélagsins beiti mismunandi uppeldisaðferðum, sem síðan fléttist
ólíku málfari. Börn læra að nota málið á ólíkan hátt eftir því úr hvaða
stétt þau koma. Þegar í skólann kemur eru bæði kennsla og námsmat
miðuð við málfar millistéttarinnar. Þetta veldur því að börn úr verka-
mannastétt standa mun verr að vígi til þess að ná árangri í námi að
dómi Bensteins.
Bernstein telur ennfremur að málfar lágstéttarbarna orki eins og
hemill á tjáningarhæfni þeirra, en málfar millistéttarbarna verði eins
konar driffjöður skýrrar framsetningar þeirra.