Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1983, Page 192

190
Ritdómar
Þannig eru sérstök beygingardæmi bæði fyrir ríkur og svalur, þótt eini munurinn
sé að «-hljóðvarp er í seinna orðinu. Því er hægt að lýsa með fáum og einföldum
reglum, sem gilda ekki bara fyrir lýsingarorð, heldur líka nafnorð og sagnir, og
hefði átt að duga að geta þess í eitt skipti (sem reyndar er gert í hljóðfræðikaflan-
um, bls. 44, en þar er ekki dregið saman hvernig það verkar í nútímamáli), og vísa
síðan í það, í stað þess að setja upp sérstök beygingardæmi í hvert skipti. Sérstök
beygingardæmi eru líka sett upp fyrir háll, hreinn og gamall, þótt þær reglur sem
þar eru að verki hafi þegar komið fram í nafnorðabeygingunni; einnig fyrir fagur,
sem sama gildir um.
Auðvitað má segja að ekkert geri til að hafa mörg beygingardæmi; en það
versta er, að hvergi lcemur greinilega fram að í meginatriðum eru aðeins tveir
flokkar lýsingarorða; annars vegar þau sem enda á -inn og -ill, og hins vegar öll
önnur. Það er villandi uppsetning að troða beygingardæmum fyrir lítill, heiðinn
og talinn inn á milli gamall og fagur.
I stigbreytingu lo. er oft stillt upp tveim myndum hlið við hlið, án athugasemda;
siundum er þó önnur myndin nær einhöfð, en hin úrelt eða hefur aldrei verið
notuð. Þannig held ég að yfirleitt sé sagt dýrari, dýrastur en ekki dýrri, dýrstur;
frœgari, frœgastur en ekki frœgri, frœgstur; gleggri, gleggstur en ekki glögg(v)ari,
glögg(v)astur (bls. 92); þráastur, ekki þrástur; trúastur, ekki trústur; kœrastur, en
ekki kœrstur; skœrastur, ekki skœrstur; magurri eða magrari, en ekki megri; feg-
urri, en síður fegri (bls. 93); aftari, en alls ekki eftri (bls. 95).
Fyrst bent er á hinar úreltu myndir blám, blán (bls. 86) mætti taka með myndir
eins og hállri fyrir hálli. Þá er hk. ytt af yddur varla til (bls. 85), heldur notað
yddað. Glær hefur varla myndina glcejan í þf. í nútímamáli (bls. 90). Þá er ekki1
rétt sem segir um tökuorðin flott (bls. 87) og smart (bls. 92) að þau séu endingar-
laus í kk. et. nf.; myndirnar flottur og smartur heyrast oft, og eins getur smart
orðið smört í kvk. et. og í ft.
Um atviksorðin er fátt að segja. Þó kom mér undarlega fyrir sjónir að höf. telur
að ao. eins og vandlega séu mynduð með viðskeytinu -a, af því að til sé lo. vand-
legur (sbr. illa af illur); hins vegar sé ao. ágcetlega myndað með viðskeytinu -lega,
af því að til þess svarar lo. ágœtur (ekki *ágœtlégur). Fyrst gera þarf ráð fyrir
sérstöku -/ega-viðskeyti í ao. á annað borð, sé ég ekki ástæðu til að gera þennan
mun.
Miðstigin austar og eystra (sem og aðrar áttir) setur höf. hlið við hlið (bls. 99)
og þýðir bæði „weiter nach (im) Osten“. Hér er þó alls ekki um sama hlutinn að
ræða; Jón er sunnar þýðir ekki sama og Jón er syðra.
í beygingu töluorða er það helst að nefna, að orðið báðir er talið þar með. Ég
held að það eigi ekki rétt á sér; setningafræðilega hagar þetta orð sér ekki eins og
töluorð, heldur eins og óákveðin fornöfn s. s. allir.
Þá eru athugasemdalaust innan um algeng tölunafnorð eins og tugur, tylft,
helmingur, þriðjungur (bls. 102), tilfærð önnur sem eru aldrei notuð; fimmt, átt,
tvenning. Nöfnin á spilunum fimm, sex og sjö (bls. 103) eru líka til í kvk.; fimma,
sexa, sjöa. Einn getur ekki haft þf. einan ef það er notað sem to. (bls. 100); og 2/2
er ekki lesið tveir hálfir (102).