Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1983, Page 196

194
Ritdómar
síðarnefnda t. d. Það var gáfa föður míns að hann átti létt með að yrkja. Ef átt
er við að í fyrri setningunni sé það aukafrumlag, en raunverulegt frumlag í þeirri
seinni, þá er það hæpið, því að ef um aukafrumlag væri að ræða ætti mér ekki að
geta staðið næst á eftir sögninni; aukafrumlög eru aðeins notuð ef enginn nafnliður
setningarinnar getur tekið að sér frumlagshlutverkið. Frumlagið í fyrri setningunni
er því Það að þessi hjón . . ., en síðan er ad-setningin flutt til hægri með fráfærslu
(sjá Höskuldur Þráinsson 1979, 4. kafli, og Halldór Ármann Sigurðsson 1981).
Nokkurt ósamræmi er í því hvernig höf. lítur á tengiorð aukasetninga. Þaunig
kallar hann af því (að), úr því (að), með því (að), vegna þess að og jafnvel vegna
þess hvað allt samtengingar (bls. 247). Hins vegar segir hann að afleiðingarsetn-
ingar séu tengdar „durch Kombinationen der Adverbien svo, þannig und des Ad-
jektivs slíkur mit der Konjunktion að vie auch durch svo allein“ (bls. 249). Og um
samanburðarsetningar segir hann að þær „werden eingeleitet durch verschiedene
Adverbien und Adjektive in Verbindung mit den Konjunktionen og, sem . . .“ (bls.
259). Eðlilegast virðist að telja allar margyrtar aukatengingar sambönd atviksorða
(eða forsetninga) og tenginga (sbr. Halldór Ármann Sigurðsson 1981).
Að lokum er kaflinn um orðaröð; hann er nokkuð góður, þótt segja megi að
þær reglur sem þar eru settar upp séu of ákveðnar. Þó er undarlegt að ekki skuli
minnst á stöðu sagnar fremst í setningu í frásögn, sérstaklega þar sem á víð og
dreif um setningafræðikaflann eru dæmasetningar með þeirri orðaröð.
Auk þess er, eins og áður er sagt, talsvert um setningafræði ýmissa sagnasam-
banda í beygingafræðikaflanum, og eru ýmsar góðar ábendingar í þeim kafla.
En það er ýmislegt sem vantar í setningafræðikaflann. Þar á meðal eru ýmis þaú
atriði sem mest hefur verið fjallað um í íslenskri setningafræði á síðustu árum, og
er mjög bagalegt að höf. skyldi ekki hafa undir höndum doktorsrit Höskuldar
Þráinssonar (1979), þar sem mörg þessara atriða eru tekin fyrir. Hér er einkum um
fimm atriði að ræða:
í fyrsta lagi er það afturbeyging. Furðulegt er að nær ekkert skuli vera fjallað
um þær flóknu reglur sem gilda um afturbeygingu í íslensku og tengsl hennar við
hætti í aukasetningum (sjá t. d. Höskuldur Þráinsson 1976, Maling 1982, Anderson
1982). Einnig hefði verið gott að fá meiri umfjöllun um afturbeygðar sagnir og
skiptingu þeirra (sjá Jón Friðjónsson 1980). Gagnverkandi fornöfn hefðu mátt
fylgja hér með, en það þýðir víst lítið að fletta upp í handbókum, ef lýsa á notkun
þeirra í nútímamáli.
Annað atriði eru aukafallsfrumlög. Eins og venja hefur verið greinir höf. mig
í mig dreymir og mig langar, mér í mér líkar o. s. frv. ekki sem frumlag, þótt hann
tali um „logisches Subjekt“ í slíkum samböndum. En á síðustu árum hafa ýmsir
fært rök að því, að frá setningafræðilegu sjónarmiði sé eðlilegt að greina þessa liði
sem frumlög (sjá einkum Höskuldur Þráinsson 1979). Drepið er á þessi sambönd
á víð og dreif um bókina, en gott hefði verið að fá umfjöllun um þau á einum
stað, þar sem dregið væri fram að yfirleitt er um sagnir af sama merkingarflokki
að ræða. í því sambandi mætti líka nefna „þágufallssýkina", sem er að engu getið,
eins og áður segir.