Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1983, Page 205

Ritdómar
203
tímanum hverfa sum slanguryrðin en önnur verða hluti af daglegu máli. Þessi atriði
lúta öll að því umhverfi og aðstæðum sem slanguryrðin þrífast við en erfiðara er
að henda reiður á eðli og einkennum þeirra sjálfra enda um býsna fjölskrúðugan
orðaforða að ræða. f málsamfélagi eins og því íslenska þar sem erlend tökuorð og
slettur njóta takmarkaðrar viðurkenningar og eru helst ekki notuð í ritmáli, þó
mörg hver séu algeng í daglegu tali fólks, er erfitt að draga mörkin milli slangurs
og slettna. Orðabókin ber merki þessara óglöggu skila eins og heiti hennar vitnar
um. Margar sletturnar í bókinni eru raunar slangurkyns og ættaðar úr slangri ná-
grannamálanna en aðrar eru fyrst og fremst þangað komnar fyrir þá sök að vera
talmálsorð og má þar nefna so. steinka (t. d. þvott) og túpera (hár). Eins og höf-
undar benda á ættu slík orð fremur heima í orðabók um tökuorð en slangur en
þar sem slík bók er enn ekki til og orð af þessu tagi eiga ekki greiðan aðgang að
almennum orðabókum (túpera er reyndar í Orðabók Menningarsjóðs) getur ekki
talist óeðlilegt að leyfa þeim að fljóta með í bókinni. Ymis orð af sérsviðunum
fjórum, einkum tökuorð og slettur, geta heldur tæplega talist slanguryrði í strang-
asta skilningi, s. s. nöfn á tækjum og tólum, aðferðum, efnum o. fl., en þó er fengur
að þeim þar sem aðrar heimildir skortir í mörgum tilvikum. Þótt slettur séu fyrir-
ferðarmiklar í bókinni er fjarri sanni að slangrið sé allt af erlendum toga spunnið.
Skemmtilegasti hluti þess er einmitt sá heimasmíðaði því orðin og sú merking sem
í þau er lögð bera vitni um þanþol málsins og lýsa mörg hver miklu hugviti og
fjörugu ímyndunarafli. Auk raunverulegra nýyrða, samsettra og afleiddra, er þarna
um að ræða tökuþýðingar, aðlögun erlendra orða, oft með e. k. „alþýðuskýring-
um“, og endurtúlkun gamalla orða, e. k. merkingarfærslu, sem fær orðunum nýja
merkingu í slangri. Sem dæmi um tökuþýðingar má taka enska Io. stoned sem
verður t. d. steingerður, steinrunninn, grýttur. Þegar efnið marihuana er kallað
Maríanna eða María Jóna og bifreið af gerðinni Albion er kölluð albjdni ber það
svip af alþýðuskýringum. Endurtúlkun sú sem minnst var á felst t. d. í því að orðin
ringulreið og flokkadrœttir fá slangurmerkinguna „grúppusex" og að vinnufélagar
af latara tagi eru kallaðir Frímann, Símon eða Skreppur. Eiginleg orðmyndun er
hversdagslegri og meðal algengustu viðskeyta eru -rí (peningarí), -heit (töffheit), -ó
(Orðó, púkó) og -ari (frónari, flipparí), — a. m. k. hið síðastnefnda er vitaskuld
ekki bundið slangri einu. Þessi viðskeyti eru notuð jafnt til að mynda orð af ís-
lenskum stofni og af erlendum slettum. Eina orðmyndunarleið nefna höfundar þó
sem vert er að gefa gaum að og er hún bæði séríslensk og afar þjóðleg, e. k. kenn-
ingar: ballarbeit ( = kvennafar), grýlugagn ( = karlmaður).
í orðasafninu eru auk orðsins sjálfs og skýringa á merkingu þess gefnar algeng-
ustu málfræðiupplýsingar, orðflokkur og kyn nafnorða. Víða eru gefin dæmi um
notkun orðanna og má jafnframt fá ítarlegri upplýsingar um beygingu þeirra af
þeim. Hefði gjarnan mátt vera talsvert meira af slíkum dæmum, helst með hverju
orði, og hefði það aukið gildi bókarinnar sem dæmasafns við málfræðirannsóknir
en auðvitað líka tafið útkomu hennar. Hins vegar mætti hafa þetta í huga ef hún
verður endurskoðuð og gefin út aftur. Þar sem framburður verður ekki sýndur
með rithætti eru upplýsingar um hann og í mörgum tilvikum er getið um uppruna
tökuorða og slettna ef hann er kunnur. Skýringar orðanna eru yfirleitt greinargóðar