Íslenzk tunga - 01.01.1959, Blaðsíða 161

RITFREGNIR
159
franska orðsins jalde, jau.dc (staðanöfn) og ítalska orðsins calto ,harðvelli‘,
fær fyrrnefnd skýring varla staðizt. Þetta raeð öðru bendir lil þess, að gald(r)
sé orðið til úr *galðá- : *gálj>a- og skylt sæ. máll. gallgrund, gallstrand og ef
til vill ísl. og fær. gallharður. Jan de Vries er líka efins um skyldleika gald(r)
og gaddr og ekki frá því, að gald(r) kunni að vera í ætt við lo. geldr og þá af
ie. rót *ghel ,flysja‘. Eg hallast líka að þeirri ættfærslu, enda þótt ég telji ekki,
að þessi orð séu runnin af ie. rót *ghel ,flysja eða skera' eða eigi skylt við gala
og galdra, eins og sumir liafa getið til. Lo. geldr (< *galðia- : *galðu-) nterkir
ekki eingöngu eða fyrst og fremst ,geltur‘, en er í öllum germönskum málum
einnig haft um ófrjó kvendýr og þurrmjólka. Merking þess svarar miklu frekar
til lat. sterilis en til castratus. Og gald(r) er haft um harðfenni og þurran og
hrjóstrugan jarðveg; og bendir þetta ekki á samband þessara orða við fyrr-
nefndar ie. rætur.
Físl. gaurr (m.) á samkvæmt skoðun höfundar skylt við nno. gaura ,vaxa yfir
sig‘ og me. gauren ,stara á‘, og er það eflaust rétt. Þá telur hann nno. gorre,
sæ. máll. gurre ,drengsnáði‘ o. s. frv. af þessum sama toga og séu öll þessi orð
runnin af ie. rót *gher, ,stuttur‘. Vel getur gaurr átt skylt við nno. gorre, lþ.
gör o. s. frv., en því aðeins að þessi orð séu ekki komin af ie. *ghcr, með því að
slíkt getur á engan hátt samræmzt tvíhljóðinu í gaurr og er auk þess í mótsögn
við mcrkingu orðsins.
Höf. aðhyllist þá tilgátu Strömbacks, að físl. gólcr (lastheiti á manni í SnE.)
sé tökuorð úr mlþ. gök ,gaukur, flón‘. Ég hygg, að sú skýring standi völtum
fótum, sbr. nísl. góka ,dunda, slæpast* og gók (n.) ,dund‘ (O. II.), sem tæpast
eru leidd af þessu ímyudaða tökuorði. No. gókr, sem eflaust á skylt við so. góka
og líklega rnyndað af henni, er vafalítið af innlendum toga og merkir kannske
í öndverðu ,sá sem gapir og gónir'. Sbr. ennfremur nísl. no. gókur ,sauðarpési,
langur og gildur blóðmörslangi* (0. H.). Orð þessi eru sennilcga í ætt við fær.
gálcur ,gin, orðhákur‘ mþ. gáken ,gapa‘ og ísl. so. gaga og gœgjast. Hugsanlegt
er, að hjalt. no. gok ,flón, flakkari* og so. gok ,flækjast milli hæja‘ séu af þessum
sama toga og svari til gólcr og gáka í íslenzku.
Ekki get ég fallizt á þá skoðun höfundar (og ýmissa annarra), að físl. gjpr
(g0r) ,dregg‘ og gjgr (gfir) ,hópur, fjöldi* séu tvö orð og óskyld, hið fyrra af
*gerwa, hitt af *guza. Hvorki merking þeirra né hljóðfræðileg mynd gefa
átyllu til að líta svo á, sbr. t. d. nísl. kjór (m.) ,dregg, botnfall‘ : kjóra (f.)
,hópur‘, mor ,mylsna, smælki' og ,fjöldi‘, so. kaðast ,molna, skemmast* : kað
,fjöldi* o. s. frv. Þá bendir og form þessara orða bæði að fornti og nýju ein-
dregið á sameiginlegan uppruna, sbr. gjgr ,fjöldi‘ og gjgr ,æti‘ í rímum fyrir
lóOO, nísl. ger ,síldartorfa (eða æti) í vatnsskorpunni1 og ,fuglahópttr, sem
sækir í það‘, nísl. gerja ,kafa eftir æti (um fugla)‘, fær. gjar ,smáskeldýr‘
o. s. frv. Alll ltnígur að því, að gjgr (g0r) ,dregg‘ og gjgr (g0r) ,fjöldi‘ séu sama