Akranes - 01.04.1958, Page 29

ins við þá, sem umkomulitlir eru og minni
máttar en fyrst og síðast út af lyginni og
hræsninni, sem höfundurinn telur sýni-
lega eitthvert sterkasta valdið í mannfé-
laginu. Sérstaklega er það hræsnin í sið-
ferðismálum og trúarefnum, sem þar er
ráðizt á. Þuríður á Borg fordæmir vægð-
arlaust ást þeirra Jóns sonar síns og önnu,
í nafni kristilegs siðgæðis, en hefur sjálf
leynileg ástamök við ráðsmann sinn. Séra
Eggert talar i hjcnavígsluræðu sinni um
æskuástina, sem hjónaefnin hafi borið
livort til annars frá blautu barnsbeini, og
þó veit hann og allir sem við eru, að brúð-
guminn er neyddur í hjónabandið og hef-
ur aldrei haft ást á brúðiimi, en var heit-
hundinn bamsfaðir annarar konu. En út
yfir tekur, þegar hann er að halda likræð-
una yfir önnu og talar þar um hinn kristi-
lega kærleika Þuríðar á Borg, sem liafi
fylgt önnu út yfir gröf og dauða — vit-
andi, að það var einmitt kærleiksleysi og
harðúð Þuriðar, sem olli dauða hennar. —
I þessum sögum leynir stefnuskráin sér
ekki, þótt hvergi sé hún sett fram sem slík,
sú stefnuskrá, að bregða Ijósi yfir hið
illa og ljóta í lífinu, svo að allir geti séð
hvað það er illt og andstyggilegt. Til þess
eru vítin, að varast þau.
En almenningur skyldi ekki, hvar fisk-
ur lá undir steini. Af því að siðferðislegri
spillingu var lýst í sögunni, töldu margir
líklegt að höfundarnir mundu vera spillt-
ir sjálfir, og enn óvinsælli urðu sögurnar
fyrir það, að þetta spillta fólk er þær sögðu
frá, voru úr þeim flokki manna, sem al-
menningur var vanur að telja í betri röð.
Og af þvi að ráðizt var á trúmálahræsn-
ina, héldu margir að höfundarnir væru
trúlausir menn, og mundi því lítið mark
takandi á orðum þeirra. Hugsunarhátt-
urinn i trúarefnum hefur afar mikið
breytzt 30 árin síðustu. Ég vil raunar alls
ekki halda því fram að menn hafi al-
mennt verið miklu trúaðri þá en nú, um
slíkt verður ekkert vitað með vissu, en
hitt er vist, að menn vildu sýnast það,
því að umburðarlyndið í trúarefnum var
svo miklu minna þá en nú er. Og ég tel
víst að einmitt hreyfingin, sem Verðandi-
mennirnir komu af stað, hafi átt ekki svo
lítinn þátt í því að auka umburðarlyndið
og eyða trúmálahræsninni, sem nú er svo
gjörsamlega horfin, að það er vafasamt
hvort sumir gjöra isér ekki nú upp enn
meiri léttúð í trúarefnum en þeim er beint
eðlileg, af því að þeir halda að það sé
fínna. En því miður hafa Verðandimenn-
irnir ek.ki gengið af hræsninni dauðri fyr-
ir því; hún hefur aðeins snúið sér að öðr-
um sviðum, sem nú á dögum borgar sig
betur að hræsna á, og verður líklega því
miður lengi enn drjúg til yfirráða hér
sem annars staðar.
Kaflann úr Brandi skildi almenningur
ekki, sem varla var von; það er strembn-
ari andleg fæða en svo, að bjóðandi sé
alþýðu. Á frumsömdu sögunum hneiksl-
uðust menn, sem áður er sagt. En eftir-
tekt vöktu þær.
Þriðja sagan í ritinu, smásaga eftir
Alexander Kjelland, er Bertel Þorleifs-
son þýddi, vakti litla athygli, enda var
hún ekki heppilega valin og lítt skiljanleg
þeim, sem hvergi þekkja til nema hér á
landi. Það eina í ritinu, sem lokið var á
lofsorði heldur en hitt voru nokkur kvæði
eftir Hannes Hafstein, enda voru þau
annars vegar ekki svo þrungin ádeilu sem
sögurnar, hins vegar svo prýðisvel kveðin,
að flestum hefði sennilega þótt þau gull-
falleg, ef þau hefðu verið eftir eitthvert
af gömlu skáldunum, og einkum ef þau
hefðu ekki verið í svona óvinsælum fé-
lagsskap. Nú var fremur litill rómur að
þeim gjörður; menn voru orðnir úrillir af
sögulestriniun þegar að þeim kom. Einna
bezt féllst mörgum á Skarphéðinn í brenn-
AKRANES
07