Akranes - 01.04.1958, Blaðsíða 32

leyti til Vesturheims — og rúmu ári eftir
að Heimdallur hætti að koma út lauk
Hannes Hafstein prófi og fór heim til Is-
lands, og eftir það hafði hann ritstörfin í
enn meiri hjáverkum en áður.
Verðandimenn vildu opna útsýni og
hleypa inn nýjum, andlegum straumum.
Hug þjóðarinnar, sem mest hafði boinzt
að fornöldinni vildu þeir beina að nútíð-
inni og fá landa sina til að gefa þeim við-
fangsefnum gaum, er efst voru á baugi
hjá öðrum menningarþjóðum. Þeir vildu
vekja menn til að hugsa og venja menn
af að trúa í blindni á menn eða kenning-
ar, þólt studdar væru af vana og hefð.
Frelsinu unnu þeir, einkum andlega frels-
inu, sáu sem er, að enginn verður frjáls,
þótt öll ytri bönd séu leyst, ef vaninn og
hugsunarleysið bindur hann á klafa.
Þjóðernið lögðu þeir ekki jafnmikla
rækt við og margir aðrir fyr og síðar,
enda leit hreyfing sú, er þeir voru boðber-
ar fyrir fremur smáum augum á þjóðem-
ið fyrst framan af, og hér á landi var
auk þess eðlilegt, að nokkurt afturkast
kæmi einmitt er hér var komið eftir þjóð-
ernisvakninguna á dögum Jóns Sigurðs-
sonar. Einkennilegt er það, að enginn
Verðandimanna hefur tekið sér yrkisefni
úr sögu vorri nema Hannes Hafstein í
kvæði þvi, sem áður er nefnt, því að eitt
eða tvö söguleg kvæði eftir Gest Pálsson
eru ekki teljandi í þessu sambandi, því að
þau eru ort áður en hann komst verulega
í kynni við nýju stefnuna, og eru líka
mjög lítils virði. Og einn Verðandi manna,
Einar Hiörleifsson, sem annars hefur á
seinni árum gjört sér mikið far um að
sýnast þjóðlegur, hefur haldið þvi fram
ekki alls fyrir löngu, að islenzka kven-
fólkið ætti sem fyrst að leggja niður bún-
ing sinn og taka upp útlendan kvenbún-
ing og að konur ættu að hætta að kalla
sig dætur feðra sinna en kenna sig við
feður sína eða inenn á sama hátt og tiðk-
ast annars staðar.
Margt er orðið breytt siðan Verðandi-
merrn komu fram. Tveir þeirra eru fyrir
20 árum kominn undir græna torfu og
þeir tveir sem enn lifa, oi'ðnir sárbeitt-
ustu mótstöðumenn. Hvorugur þeirra hcf-
ur verið afkastamikill rithöfundur, þegar
frá er talin blaðamennska Einars, sem
ekki verður til bókmennta talin. Og i
söguskáldskap sinum verður ekki bctur
séð en að Einar hafi smám saman viljandi
eða óviljandi horfið lengra og lengra af
þeirri braut sem þeir félagar lögðu út á
í upphafi; fæstar persónurnar í hinum
seinni sögum hans kannast lesandinn við
úr lifinu, og fyrir þá sök hitta aðfinnsi-
ur hans og ádeilur oft ekki þá eða það,
sem þeim er ætlað. En hvað sem þessu
hður hafa Verðandimenn haft mikil áhrif
á skáldskap og andlegt lif nútíðarinnar
hér á landi, miklu meiri en ætla mætti,
ekki meira en eftir þá liggur að vöxtun-
um. Öll íslenzk skáld, sem mark er að og
byrjað hafa að rita eftir að þeir lyftu
merkinu, hafa lært af þeim beinlínis eða
óbeinlínis, ekki sízt sá þeirra sem afkasta-
mestur er og að því er margir telja, list-
fengastur íslenzkra söguskálda er nú lifa,
Jón Trausti. Hjá honum hafa áhrifin frá
Verðandimönnum runnið saman við á-
hrifin frá hinni þjóðlegu stefnu, sem allt-
af hefur vakað jafnframt hinni og náð
nýjum þroska á seinni árum; hann þekk-
ir íslenzka alþýðu betur en nokkur Verð-
andimannanna og á því enn hægra en
jafnvel þeir sjálfir áttu með að fullnægja
því boðorði þeirra, aÖ lýsa lífi hennar eins
og það er.
Það hlýlur að liggja t augum uppi, að ómögu-
legt cr að gefa vissar reglur fyrir því, hversu
yrkja skuli, eða kertna mönnum að verða skáld.
— Ben. Gröndal.
100
A K R A N E S