Freyr - 15.01.1982, Side 9

A ðlögunarkvíar fyrir gönguseiði í Súgandafirði.
Helstu aðferðir.
Þegar rætt er um laxeldi sem fram-
tíðaratvinnugrein ber ekki síst að
hafa það í huga hvort viðkomandi
eldisaðferð bjóði upp á stórfellda
framleiðslu á laxi til útflutnings á
arðvænlegan hátt. Framleiðsla á
laxi til manneldis hér á landi hlýtur
að byggja á útflutningi á verulegu
magni (þúsundum tonna) og við
þurfum að læra hvernig landsins
gæði verða best nýtt til að ná þessu
marki.
Á mynd 1 eru sýndar helstu lax-
eldisaðferðir sem til greina koma.
Jafnframt er bent á líklega staði og
helstu þætti sem takmarka fram-
leiðslu. Af þeim fjórum aðferöum
sem sýndar eru í myndinni hafa
strandkvíaeldi og hafbeit mesta
möguleika á frekari þróun ásamt
blöndu af strand- og sjókvíaeldi.
Sjókvíaeldi að norskri fyrirmynd
er mögulegt á örfáum stöðum á
landinu og stendur sennilega ekki
undir stórfelldri framleiðslu ef
undan er skilinn verulegur árangur
1 Lóni í Kelduhverfi, sem þó hefur
þá sérstöðu að vera að mestu
ferskvatnsaðstaða. Strandkvíaeldi
sem byggir á dælingu á tempruðum
eða upphituðum sjó í þrær á landi
er vænlegt til árangurs en er all-
orkukrefjandi í formi raforku til
dælingar og jarðvarma til upphit-
unar á sjó. Stórbúskapur á þessu
sviði á því erfitt uppdráttar. Haf-
beitin byggir á því að sleppa
gönguseiðum í sjó og notfæra sér
ratvísi laxins og taka hann við
endurkomu í sleppiána eða eldis-
stöðina. Pessi aðferð er eingöngu
orkukrefjandi á seiðastiginu og
uýtir forðabúr hafsins til vaxtar og
viðhalds laxinum upp í 2—5 kg.
Veruleg orka tapast í hafinu, þar
sem 85—95% gönguseiðanna
drepast, en þetta er samt sú aðferð
sem líklegust er til að geta orðið að
stórbúskap, og veruleg aukning
verður í hagkvæmninni eftir því
sem framleiðslan eykst, eins og
síðar verður vikið að.
Forðast ber þá hugsanaskekkju
að álíta að aðeins ein áðurnefndra
aðferða eigi rétt á sér. Allar að-
ferðirnar þurfa að þróast samtímis,
því að mismunandi staðir henta
fyrir mismunandi eldisaðferðir.
Blandaðar aðferðir geta oft gefið
góða raun og má þar benda á
blöndu af strandkvía- og sjókvía-
eldi þar sem laxinn er hafður í
sjókvíum á síðari stigum sem spar-
ar mikla orku og stóreykur hag-
kvæmni. Gönguseiði úr eldis-
stöðvum vaxa mjög misvel og sum
henta vel í kvíaeldi en önnur eru
eingöngu nothæf í hafbeit.
Hvers vegna stórbúskapur?
Eins og áður hefur verið bent á er
líklegast að hafbeit geti staðið
undir stórfelldri framleiðslu á laxi
hér á landi. Hún notar eingöngu
innlenda orkugjafa á seiðastiginu
en lætur sjóinn sjá um framfæri
laxins á síðari stigum. Rétt er að
benda á að allt laxeldi á íslandi
væri óhugsandi, ef við hefðum ekki
jarðhita til upphitunar á eldisvatni.
Víða erlendis er 10—15°C upp-
sprettuvatn notað til laxeldis, og
seiðin þrífast vel við það hitastig.
Hér á landi er sambærilegt lindar-
vatn 4°C og þarfnast því upphitun-
ar um 8—10°C. Orka til þessa
liggur ekki á lausu, einkum í ná-
grenni þéttbýlis og hitaorka
landsmanna er mun takmarkaðri
en margir halda. Það er því nauð-
synlegt að gjörnýta þá staði sem
aðgengilegir eru fyrir laxeldi og
hafa eins mikla seiðaframleiðslu
og hægt er til að lækka einingar-
verð á laxaseiði en á því byggir
hagkvæmni í hafbeit.
í mynd 2 er borin saman fjár-
hagsleg afkoma tveggja haf-
beitarstöðva. Annars vegar stöð
með 200 þúsund gönguseiða
framleiðslu, hins vegar eina mill-
jón seiða. Línuritið byggir á upp-
lýsingum Benedikts Andréssonar
frá 1978 og allar verðtölur eru því
úreltar. í línuritinu kemur fram,
eins og brotalínurnar sýna, að stöð
sem framleiðir 200 þúsund seiði
fær ekki hagnað fyrr en við 7%
heimtur, en milljón seiða stöð
byrjar að hagnast við 3,5%. Það
gefur auga leið að slík stöð getur
einnig selt ódýrari seiði til fisk-
ræktar til bænda. Tölurnar á mynd
2 byggja á því að 90% af laxinum
skili sér eftir eitt ár í sjó, sem er
venjulegur ferill eldisseiða á suð-
vesturhluta landsins. Ýmislegt
bendir til að hlutfall eldri laxa yrði
FREYR — 49