Freyr - 01.12.2000, Blaðsíða 24

miðjum skala, 5, er það sem þar er
krafist. Þá er metið hvemig festa á
júgri við búkinn er. Þama viljum
við sjá sterklega festingu og há
gildi eru það æskilega. Þá er júgur-
band metið. Eins og að framan er
nefnt er þetta sá þáttur sem viðhorf
gagnvart því æskilega hafa mikið
verið að breytast. Hjá hámjólka
kúm er sterkt og greinilegt júgur-
band ómetanlegur kostur og þarna
eru há gildi því vafalítið af hinu
góða. Síðasti þátturinn, sem metinn
er, er júgurdýpt og þar er ljóst að há
gildi eru það æskilega. Þess má
geta að í erlendum rannsóknum á
síðustu ámm kemur mjög glöggt
fram að júgurdýptin er sá þáttur í
útlitsmati kúnna sem virðist hafa
langsamlega mest samhengi við
júgurheilbrigði kúnna og endingu
þeirra. Sama vísbending kemur
fram í athugun sem Jóhannes Sím-
onarson vann í lokaverkefni sínu
frá búvísindadeildinni á Hvanneyri
þar sem hann bar saman útlitsmat
og frumutölumælingar hjá kvígum
á fyrsta mjólkurskeiði.
Þegar spenar eru skoðaðir við
línulegt mat em tölur settar á fimm
þætti. Spenagerðinni er lýst. Rétt er
að vekja athygli á að þetta er lýsing
en þessi þáttur er yfirleitt ekki með
við línulegt mat á kúm af erlendum
kúakynjum. Hér er samt vafalítið
æskilegt að sjá spenagerð með gild-
um sem næst miðjum skala. Lengd
spena er því næst metin. Algengur
galli hjá íslenskum kúm eru of
langir spenar. Ljóst er að skoðun
mjög margra bænda er sú að spenar
megi ekki verða of stuttir. Gildi á
bilinu 6-8 er því líklega það sem
flestir mundu telja æskilegt. Þá er
þykkt spena metin. Þama eru gildi
nálægt miðju kvarðans það æski-
lega. Næst er það staða framspena
sem er skoðuð. Akaflega erfitt er að
á grunni erlendra rannsókna að
meta hvaða spenastaða er æskileg-
ust en vísbendingar em samt úr
sumum slíkum rannsóknum um að
þétt settir spenar séu jákvæðir
gagnvart júgurhreysti. Fullyrða má
að lægri gildi en 5 eru galli hjá ís-
lenskum kúm, en erfiðara að meta
hvort hærri gildi séu jákvæð. Hér er
ef til vill ástæða til að nefna að hjá
mörgum erlendum kúakynjum hafa
orðið vemlegar breytingar í þessum
efnum á seinni ámm en ef til vill
um of þannig að afturspenar eru
orðnir mjög þétt settir og vísa sam-
an. Þetta kemur sumsstaðar upp
sem vandamál með nýrri sjálfvirkri
mjaltatækni og er þess vegna farið
að meta þennan þátt einnig hjá
þessum kynjum. Að síðustu er gerð
á spenaoddi lýst. Þennan þátt er yf-
irleitt ekki að sjá í mati á erlendum
kynjum, en hér em gildi á miðjum
skala hið æskilega.
Mjaltir og skap eru á línulega
skalanum í raun það sama og í
dómstiganum, aðeins kvarðað á
annan hátt. Þama er að vísu við
dóm á mjöltum verið að kvarða hve
fljótt kýrnar mjólkast, en fleiri
þættir geta komið inn í stigun eftir
dómstiganum. Þegar skap er kvarð-
að línulega er einnig horft til við-
kvæmni kúnna, en skapharka ekki
með í myndinni eins og getur verið
við mat eftir dómstiga.
Að síðustu eru aukaspenar ná-
kvæmlega skráðir þó að þar sé aug-
ljóslega ekki um hliðstætt línulegt
mat að ræða og um önnur atriði.
Þama er gildið 1 ef kýrin er án
aukaspena, 2 er gefið ef nánast er
aðeins um að ræða vörtu, 3 ef er
einn greinilegur aukaspeni, 4 táknar
að um er að ræða einn aukaspena
með greinilegum kirtli, 5 táknar tvo
aukaspena, 6 táknar tvo aukaspena
þar sem um leið er kirtill við auka-
spena, 7 er gefið þegar aukaspenar
em fleiri en tveir, 8 þegar eru fleiri
en tveir aukaspenar og auk þess
kirtill við aukaspena og 9 er að síð-
ustu gefið þegar um er að ræða
aukaspena sem er samvaxinn við
annan hvorn afturspenann hjá
kúnni.
Það er ljóst að í línulega matinu
er ekki mögulegt að fá neinn
heildardóm um kúna með því að
leggja saman einstakar einkunnir
eins og hægt er við dómstigann.
Þess vegna fæst enginn slíkur
dómur um kúna úr línulega mat-
inu, þó að það sé miklu
nákvæmari lýsing á gripnum, og
eins og áður segir að reynslan sýn-
ir að fellur betur að því að fram-
kvæma t.d. mat á afkvæmahópum
(vegna hærra arfgengis). Ljóst er
að mikilvægasti þáttur dómanna
verður ætíð að geta með þeim
fengið sem nákvæmast mat á þá
eiginleika sem þar eru metnir
vegna afkvæmadóma á nautum.
Aðeins á þann hátt er hægt að
vænta einhverra áhrifa í ræktunar-
starfinu.
Erlendis þar sem línulegt mat
hefur lengi verið í notkun og
gagnagrunnur í slíkum dómum er
mjög víðfemur eru reiknaðar
heildareinkunnir fyrir einstakar
kýr á grunni línulega matsins. Þær
byggja þá á því að gefa einstökum
þáttum í línulegu mati mismun-
andi vægi. Einnig þarf að skil-
greina skýrt kjörgildi allra þeirra
þátta sem eiga að vera með í eink-
unn. Rannsóknir hafa sýnt að slík
einkunnagjöf er ákaflega næm
fyrir því að slík kjörgildi sé ná-
kvæmlega rétt skilgreind fyrir þá
eiginleika sem hafa kjörgildi ein-
hvers staðar inni á skalanum, sem
er tilfellið fyrir mjög marga af
þeim þáttum sem verið er að dæma
eins og fram kemur hér að framan.
Þá sýna erlendar rannsóknir einn-
ig að línuleg kvörðun á sumum eig-
inleikum er verulega háð ýmsum
föstum umhverfisþáttum, eins og
t.d. aldri kúnna eða stöðu á mjólk-
urskeiði. Þess vegna er nauðsynlegt
við útreikning á heildareinkunn að
geta gert leiðréttingar vegna slíkra
þátta og þau áhrif verða því að vera
þekkt af nægjanlegu öryggi.
Enn sem komið er er sá gagna-
grunnur sem við eigum úr línulegu
mati á íslenskum kúm of takmark-
aður til þess að þessir tveir þættir,
kjörgildi eiginleika og leiðréttingar
vegna ýmissa ytri þátta, verði
metnir af nægjanlegri nákvæmni til
að byggja megi upp trausta heildar-
einkunn fyrir einstaka gripi á
grunni línulega matsins.
24 - FREYR 11-12/2000