Freyr - 01.12.2000, Blaðsíða 34

voru sambærileg að stærð og með
svipaða fjósgerð og framleiðslu-
markmið. Þetta voru ríflega meðal-
bú að stærð. Kúm fjölgaði heldur
og meðalnytin jókst rnilli áranna
1997 og 1998 sem athugunin tók
til. Munurinn á búunum var fyrst og
fremst vegna frjósemi kúnna þar
sem þau skiptust í bú með góða
frjósemi (há bú með frjósemistölu
72) og lélega frjósemi (lág bú með
frjósemistölu 35). Hér verða dregin
saman þau atriði sem gera má ráð
fyrir að skýri að einhverju leyti
þennan mun á milli búanna.
A undanförnum árum virðast háu
búin hafa gert meiri lagfæringar í
fjósunum. Lýsing var markvissari á
háu búunum en nokkur lág bú
höfðu fulla lýsingu allan sólar-
hringinn. Góð lýsing á daginn er
talin hafa jákvæð áhrif á frjósemi
mjólkurkúa, stöðug mikil lýsing er
neikvæð.
Fóðurverkun virtist vera heldur
fjölbreyttari á háu bæjunum og þar
var frekar gefið þurrhey með rúll-
um eða heymeti. Háu búin hófu
kjarnfóðurgjöf nær burði og juku
hana hraðar. Þau gáfu heldur
minna kjarnfóður en oftar á dag,
gjarnan blöndur með lægra pró-
teini. Það gæti m.a. endurspeglast
í því að úrefni í mjólk var lægra á
þeim búum. Hátt úrefni er talið
valda lágu fanghlutfalli. Mun
fleiri af háu búunum gáfu jafn-
framt kúnum steinefni í einhverju
formi.
Háu búin lögðu meiri áherslu á
að gróður væri kominn til þegar
kýrnar voru settar út á vorin og þau
gáfu hey lengur með beitinni. Þau
nýttu grænfóður meira til beitar en
lágu búin gerðu meira af því að slá
grænfóðrið í kýrnar. Háu búin gáfu
kjarnfóður með beitinni við lægri
nyt í samanburði við þessi lágu.
Einnig hýstu háu búin kýrnar fyrr á
nóttunni og tóku þær jafnframt fyrr
inn.
Beiðslisgreiningin virðist vera
markvissari á háu búunum. Þar er
meira horft á atferli kúnna á sama
tíma og á lágu búunum er horft til
slímútferðar. Þetta endurspeglast í
því að óskað er eftir sæðingu þegar
beiðslið er komið á kýmar á háu
bæjunum en meira er miðað við út-
ferð frá þeim á lágu búunum. Frjó-
tæknamir sögðu kýmar vera betur
að beiða á háu bæjunum. Þar var
byrjað seinna að sæða kýrnar eftir
burðinn. Engu að síður tók mun
skemmri tíma að koma kálfi í þær.
Lágu búin voru meðvituð um
vandamálin og létu fangskoða fleiri
kýr og kvígur og gerðu það fyrr
eftir sæðingu.
Á háu búunum voru fleiri kvígur
sæddar. Þær voru ívið eldri þegar
þeim var haldið og beiðslisgrein-
ingin var markvissari. Auk þess
var aðlögunartími þeirra með kún-
um, áður en þær báru, heldur lengri.
Kvígurnar á lágu búunum voru oft-
ar misvel þroskaðar og það var al-
gengara að þær fengju slysafang.
Dýralækniskostnaður var þriðj-
ungi lægri á háu bæjunum og sjúk-
dómaskráning var nákvæmari á
þeim. Fastar hildir og selen- og
magnesíumskortur var þó algeng-
ari á háu búunum en lágu búin not-
uðu meiri fyrirbyggjandi aðgerðir
við selen- og magnesíumskorti.
Lystarleysi og súrdoði var hins
vegar algengari á lágu bæjunum.
Þar var einnig algengara að kýrnar
hvorki beiddu né festu fang og
legbólga var algengari. Á háu bú-
unum var kúm fargað fyrr vegna
ófrjósemi.
Háu búin höfðu betri reglu á
klaufsnyrtingu og klippingu á kún-
um. Þau voru einnig markvissari í
ormalyfjsgjöf handa ungviði og
kvígum.
Tilfinningin er sú að aðgerð-
ir/framkvæmdir sem snerta frjó-
semi kúnna á einhvem hátt séu
markvissari á háu búunum. Beiðsl-
isgreiningin er betri að því leytinu
til að oftar er hitt á sem bestan tíma
í beiðsli til að sæða og þannig
minnka líkumar á því að kýmar
beiði upp. Lágu búin geta verið
komin í þann farveg að fyrir alla
muni verði kýrin að fá og öllu til
tjaldað, þá er um að gera að sæða
kúna strax og þar með snemma,
kannski of snemma, í beiðslinu.
Kúm sem beiða upp er haldið oftar
á lágu búunum áður en til dýra-
læknisaðgerða kemur, háu búin
leyfa sér frekar förgun slíkra gripa.
Fóðmnin er svipuð en smáatriðin
geta skipt öllu þegar upp er staðið.
Gróffóðurskammturinn er líklega
þurrlegri meðal háu búanna, kjam-
fóðrið er gefið í minni skömmtum
og steinefnagjöfum er haldið að
kúnum. Auk þess virðist kjarnfóðr-
ið vera valið meira í samræmi við
gróffóðrið sem fyrir hendi er hverju
sinni á háu búunum. Háu búin nýta
ennfremur grænfóður í meira mæli
til beitar að hausti.
Upptalin atriði hafa jafnframt
áhrif á fóðrunarsjúkdóma, s.s. súr-
doða sem meira er um á lágu bæj-
unum. Þar eru ýmis „bætiefni” við
lystarleysis- og súrdoðatilfellum í
meira mæli nýtt áður en dýralæknir
er kallaður til. Því lengri tími sem
líður, þeim mun lengur eru kýmar
að ná sér aftur og komast í jafn-
vægi, bæði hvað varðar mjólkur-
framleiðslu og kynstarfsemi.
Almenn klaufhirða, klipping og
ormalyfsgjöf eru atriði sem virðast
reglubundnari á háu búunum og
þeim fylgt eftir án þess að meins
verði vart. Sé eitthvað sem angrar
líðan skepnu getur það haft áhrif á
svo margt annað og óþarfi að láta
koma fyrir ef hægt er að fyrir-
byggja það. Hins vegar em fleiri
lág bú að gefa gripum sínum selen-
og magnesíumsprautur auk snefil-
efnastauta. Þannig fyrirbyggja þau
frekar selen- og magnesíumskort
eins og kemur fram í sjúkdóma-
skráningu.
I heild má segja að þar sem frjó-
semi er góð eru vinnubrögð og
meðferð kúnna vandaðri, beiðslis-
greiningin byggir á atferli kúnna og
fóðrunin er fjölbreyttari. Markviss-
ar og meðvitaðar aðgerðir gagnvart
öllum þáttum sem snerta vellíðan
skepnunnar (umhverfi, aðbúnaður,
eftirlit og hirðing) eru lykilatriðin
að heilbrigði og þar með góðri frjó-
semi.
34 - FREYR 11-12/2000