Freyr - 01.12.2000, Blaðsíða 31

80
70 ---------r
60
50
40
30
20
10
0 J®—-—-------------
Há bú Lág bú
Mynd 8. Helstu beiðslisvandamál sem upp koma á búunum.
□ Halda ekki
□ Ekkert blóð
mi Beiða óreglulega
I I Útferð lengi
□ Lítil útferð
□ Sýna ekki beiðsli
□ Beiða ekki
þó kemur það fyrir og þá oftar á
lágu bæjunum.
Yfir helmingur frjótækna telur
bestan árangur í sæðingum nást í
lausagöngufjósum vegna hreyfing-
ar og samneytis kúnna. Tæp 40%
þeirra telja hins vegar mjaltabása-
fjósið best því að þá sé bóndinn til
staðar þegar kýrin sýnir beiðslisein-
kennin. Yfirleitt fengu frjótæknar
aðstoð og það var oftast bóndinn
sem aðstoðaði við sæðingu. Gripi í
lausagöngu var þó sjaldnast búið að
handsama áður en frjótækni bar að
garði, aðeins í um 12% tilvika var
hægt að ganga út frá því.
Um helmingur búanna taldi sig fá
leiðbeiningar hjá frjótækni er varða
sæðingatíma, beiðslisgreiningu og
nautaval en minna væri um leið-
beiningar frá þeim tengdar ófrjó-
semi. Helst töldu frjótæknamir
vera rætt um almenna hluti og þá
einnig vikið að frjóseminni. Þeir
segja til um ef þeim fínnst kýmar,
sem þeir eru kallaðir til, ekki vera
að beiða og tæp 70% þeirra hætta
stundum við að sæða þær kýr. Jafn-
framt biðja þeir bóndann um að
fylgjast vel með þeim kúm sem
þeim finnst vera verið að sæða of
snemma í beiðslinu og um það bil
helmingur frjótækna vill ekki sæða
kýr sem blóð er komið frá. Rúm-
lega helmingur bændanna óskaði
eftir nautum annað hvort, við pönt-
un á sæðingu, eða þegar frjótæknir
kom og einhver hluti bað frjótækni
um að velja naut. Reyndu nautin
em gjaman valin fyrst, næst er tek-
ið tillit til ákveðinna gæðaþátta og
loks koma ungnautin í röðina. Fá-
einir velja naut með tilliti til lita.
Mat frjótækna var að almennt sé
fóðrun og umhirða góð á viðkom-
andi búum en væru athugasemdir
um lélega umhirðu var það á lágu
búunum.
Meirihluti búanna taldi haustið
æskilegastan burðartíma, sum hver
lágu búin vildu láta burð hefjast
strax í ágúst en háu búin töldu sept-
ember betur til þess fallinn. Tæp-
lega 70% búanna vildi að burði yrði
lokið um áramótin. Til að ná settu
marki var meirihlutinn fylgjandi
því að flýta kúnum ef hægt væri og
byrja að sæða strax 6 vikum eftir
burðinn. Minnihlutinn var tilbúinn
að seinka kúnum til að ná markinu,
allt frá einum upp í fjóra mánuði.
Þumalfingurreglan var þó sú að
sæða ekki strax á fyrsta beiðsli og
töldu flestir réttast að bíða í um það
bil 60 daga frá burði þar til fyrsta
sæðing ætti sér stað. Þegar bændur
voru inntir eftir því hversu langur
tími ætti að líða frá burði að fyrstu
sæðingu, ef öruggt væri að gripur-
inn héldi, þá virtist þolinmæðin
meiri á háu búunum. Lágu búin
töldu 2 mánuði mega líða en háu
búin leyfðu sér að fara upp í 2,4
mánuði. Munurinn var marktækur.
Einhver munur var á mati bænda
í hópunum tveimur þegar meta átti
hvert væri helsta beiðslisvandamál-
ið þó svo að hann mældist ekki
marktækur. A mynd 8 má sjá að
vandamálin eru meira á lágu búun-
um. Vandamálakýr háu búanna
sýndu ekki beiðsli og lítil útferð
kom frá þeim. Vandamálakýr lágu
búanna héldu ekki við sæðingu, auk
þess að þær sýndu ekki beiðslisein-
kenni. Lágu búin töldu fleiri
beiðslisvandamál fyrir hendi hjá sér
í samanburði við þau háu. Þau gáfu
vandamálkúm lengri tíma og sæddu
4,2 sinnum á móti 3,5 sinnum hjá
þeim háu áður en gripið var til að-
gerða. Þær fólust í að kalla til dýra-
lækni sér til hjálpar gagnvart grip-
unum en háu búin slátruðu oftar
þeim kúm. Þannig mælist mark-
tækur munur á fjölda samstilltra
kúa meðal lága hópsins sem, þrátt
fyrir það, halda verr en kýr sam-
stilltar á háu búunum.
Þetta er í samræmi við svör frjó-
tækna sem telja tvísæðingar og
samstillingar oftar nýttar meðal búa
í lága hópnum. Þeim finnst kýmar
oftar vera vel að beiða við gorma-
notkun í samanburði við samstill-
ingarsprautur og þeir telja kýrnar
vera frekar að beiða fyrri daginn í
báðum tilfellum. Reynsla lágra búa
af samstillingarsprautum og gorm-
um er því mun meiri en hárra búa
en árangur misjafn. Lítil reynsla
var af legskolun og notkun egglos-
hormóns meðal búanna. Þó höfðu
fleiri lág bú prófað það með góðum
árangri.
Bændur hafa mismunandi við-
horf og ástæður fyrir því hvort þeir
láta kýmar bera sem flestar á sama
tíma eða dreifa burðinum yfir allt
árið. Sé ætlunin að gripurinn beri
einu sinni á ári þarf hann að festa
fang 85 dögum eftir burð. Háu bú-
in byrjuðu að meðaltali að sæða
kýmar fyrst 84 dögum eftir burð-
inn, lágu búin 76 dögum eftir burð.
Mikill meirihluti búanna nýtti sér
fangskoðun á kýmar, ívið fleiri lág
FREYR 11-12/2000 - 31