Freyr - 01.12.2000, Blaðsíða 26

2. tafla. Hinir ýmsu frjósemisþættir hárra og lágra
búa
Há bú Lág bú
Bil rnilli burða (b.bil)* 390 403
Kýr með >390 daga b.bil* 8,3 11,2
Dagar frá burði að 1. sæð.* 84 76
Dagar frá 1. sæð. að burði* 305 328
Sæðingar á kú* 1,52 2,42
Fanghlutfall við 1. sæð.* 65,9 36,6
*Marktækur munur milli hópa, p<0,05.
óbreytt milli áranna 1997 og 1998,
3,95%, en próteininnhaldið lækkaði
úr 3,29% í 3,26%.
Val á búunum byggði á upplýs-
ingum úr skýrsluhaldi um bil milli
burða, fjölda sæddra kúa og fjölda
sæðinga á kú. Þegar búið var að
velja búin var fyllt út í svokallaða
frjósemisskýrslu fyrir viðkomandi
býli (Excel skjal, Þorsteinn Ólafs-
son). Þar þarf að færa inn upplýs-
ingar um hvem grip, tvo síðustu
burði og sæðingar þar á milli.
Þannig fæst yfirlit yfir hina ýmsu
þætti er varða hvern einstaka grip,
s.s. hversu margir dagar líða frá
burði að fyrstu sæðingu, hversu oft
er kýrin sædd, meðgöngutími, bil
milli burða o.fl. Samantekt þessara
þátta fyrir allar kýr búsins kemur
fram og úr þeim þáttum er unnin
svokölluð frjósemistala þar sem
mismikið vægi er lagt á hina ýmsu
þætti. Séu 365 dagar á milli burða,
60 dagar frá burði að fyrstu sæð-
ingu og 70% fanghlutfall er frjó-
semistalan um það bil hundrað.
Nokkur bú fóru yfir þá tölu, önnur
töluvert undir og jafnvel kom fyrir
að frjósemistala færi í mínus. Frjó-
semistalan var að meðaltali 53 fyrir
öll búin, 72 á háum búum og 35 á
lágum búum.
Marktækur munur var á öllum
frjósemisþáttum á milli hópanna
eins og tafla 2 gefur til kynna. Bil
milli burða á háu búunum var 390
dagar en 403 dagar á þeim lágu.
Fleiri kýr voru með meira en 390
daga burðarbil á lágu búunum, 11,2
á móti 8,3 á þeim háu. Dagar frá
burði að fyrstu sæðingu voru 84 hjá
háu búunum en 76 á þeim lágu.
Þrátt fyrir það líða fleiri dagar frá
fyrstu sæðingu að burði í þeim hópi,
328, á móti 305 dögum hjá þeim
háu. Þannig er meira um að gripir
séu að beiða upp á lágu búunum
sem sýnir sig í fjölda sæðinga sem
er töluvert meiri hjá lágu búunum.
Sæðingar á hverja kú þar voru 2,42
á sama tíma og háu búin sleppa með
1,52. Fanghlutfallið við fyrstu
sæðingu var 65,9% á háu búunum
en aðeins 36,7% á þeim lágu. Talið
er að ekki sé eðlilegt að vænta hærra
fanghlutfalls en 70-80% þar sem
náttúruleg afföll eiga sér stað.
Aðbúnaður og fóður
Það sem fæst út úr skepnunni er
háð umhverfis- og erfðaþáttum
hennar. Framfarimar í kynbótum
ganga hraðar fyrir sig með þá erfða-
þætti sem hafa hátt arfgengi. Frjó-
semin hefur lágt arfgengi þar sem
samspil hinna mörgu umhverfis-
þátta hafa mikil áhrif. Þeir hafa
mismikil áhrif og virka gjarnan
hver á annan innbyrðis.
Fengnar voru upplýsingar úr fjós-
skráningu (og þeirra aflað ef ekki
var til fjósskráning) um báslengd
og - breidd, auk jötugrindar, bind-
ingar, básgólfs og flórgerð í fjósum
viðkomandi bæja. Ekki var töl-
fræðilega marktækur munur á
neinu þessara atriða milli hópa. Þó
höfðu bæimir í háa flokknum gert
meiri endurbætur á fjósunum frá
þeim tíma sem skráning fjósanna
fór fram. Það fólst einkum í betra
umhverfi kúnna, s.s. að setja mottur
í básana, laga beislur og koma upp
kjamfóðurdöllum. I báðum hópum
voru bú þar sem verið var að byggja
mjaltabás. Það sem kom á óvart
var að á 9% af búunum lágu kýmar
á berum steininum.
Leitast var eftir því að finna hvort
munur væri á hvemig lýsingu væri
háttað í fjósunum. Hái hópurinn
nýtti sér fulla lýsingu í meira mæli
á málum, hafði jafnvel kveikt áfram
eftir kvöldmjaltimar og deyfði eða
slökkti ljósið í kvöldferðinni, um
78% á móti 54% þeirra úr lága
hópnum. Lági hópurinn var oftar
með fulla lýsingu allan daginn, frá
morgni til kvölds, 46% á móti 22%
hjá þeim háa. Hvað varðar nætur-
lýsinguna voru 11% lágu búanna
með fulla lýsingu á móti 2% hjá
þeim háu. Þetta sést í töflu 3 og
munurinn var alls staðar marktæk-
ur. Ljós hefur áhrif á frjósemi
margra dýrategunda og það skiptir
máli á hvem hátt því er háttað.
Mikilvægt er að fá fram dægur-
sveiflur í ljósið yfir sólarhringinn
og þess vegna ekki æskilegt að full-
lýsa fjósið alltaf.
Ekki var munur á túnstærð og
heyskap milli hópanna. Ræktað
land var að meðaltali 58 hektarar
þar sem hlutfall eldri túna var um
81% og yngri túnanna (5 ára og
yngri) 19%. Þrátt fyrir að ekki
mældist marktækur munur á hey-
skap milli hópanna virtist tilhneig-
ingin vera sú að rúlluheyskapurinn
3. tafla. Ljósnotkun á háum og lágum búum.
Full lýs. frá morgni til kvölds* Há bú 22% Lág bú 46%
Full lýs. á mál./og fram e.kv.* 78% 54% '
Full lýsing að næturlagi* 2% 11%
*Marktækur munur milli hópa, p<0,05.
26 - FREYR 11-12/2000