Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1949, Blaðsíða 24

22
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
íslenskum aðli, sem út kom 1938.
Það leikur vart á tveim tungum,
að Ofvitinn sé frumlegasta sjális-
ævisaga, sem rituð hefir verið á ís-
lenska tungu, og líklega þótt víðar
væri leitað. Frumleikur hennar ligg-
ur meðal annars í því, að höfundur
hennar gerir hærri sannleikskröfur
til frásagnar sinnar, en flestir eða
allir aðrir, og það eigi aðeins á hinu
ytra borði, heldur líka í því, er tek-
ur til hins innra lífs: höfundurinn
legst dýpra í sálfræðilegum lýs-
ingum og gerir skarpari heimspeki-
legar hugleiðingar um tilveru sjálfs
sín og umheiminn en menn eiga
annars að venjast í íslenskum bók-
um. En einmitt vegna kröfu Þór-
bergs um sannleik og ítarleik á þess-
um innri sviðum, þá neyðist hann
til að gefa skáldinu í sér lausastan
tauminn, þar sem um slíkt er að
ræða, svo að sannleikurinn og skáld-
skapurinn haldast hér í hendur. En
það, sem af ber og gerir ritið alveg
einstakt í sinni röð, er þó húmor
höfundarins og hæfileiki hans til að
draga bæði sjálfan sig og aðra sund-
ur og saman í háði og gríni.
Gunnar vildi ekki skrifa ævisögu,
því breytti hann nöfnum fyrirmynda
sinna og lék sér að þeim eftir vild.
Þórbergur vill skrifa sanna sögu,
því ganga hér allar söguhetjurnar
undir sínum eigin nöfnum.
Nákvæmni Þórbergs kemur fram
í mörgu. í veðurfarslýsingum má
segja að hann standi á herðum
bændanna í Suðursveit og skútu-
karlanna, sem báðir eiga afkomu
sína undir sól og regni. Sá einn er
munurinn, að Þórbergur hefir skrif-
að veðrið í dagbækur sínar og get-
ur vitnað til þeirra til þess að tengja
veðrið við örlaga-stundir ævi sinn-
ar. Aftur á móti er það óhugsandi,
að Þórbergur hafi tímaákvarðanir
sínar frá óstundvísri alþýðu; er
þetta kannske arfur frá hinni mæl-
ingaglöðu æsku hans í Suðursveit,
eða vani sem hann lagði sér til árin
sem hann skrifaði stjörnutöflur og
athugaði gang himintungla út um
þakgluggann á Bergshúsi?
Til æsku-mælinganna má ef til vill
líka rekja hinar hnitmiðuðu lýsing-
ar af húsum þeim og herbergjum,
sem Þórbergur hefir alið manninn í.
Maður fær að heyra um lengd,
breidd og hæð herbergjanna, tölu
og stærð glugganna, tölu stiga rim-
anna og þar fram eftir götum.
En þetta ytra borð getur aldrei
orðið annað en leiksvið fyrir líf
manna og líf höfundarins: svigrúm
fyrir hið innra líf hans. Stundum
loðir þó lífið með einhverjum dul-
arfullum hætti við hlutina og þarf
að ráða þá til þess að komast að
leyndardómum þeirra. Það kallar
Þórbergur að lesa hús og tættur og
hlusta eftir nið aldanna. Og hann
er meistari í því, að hlusta eftir nið
aldanna.
Næsta stig nákvæmni Þórbergs
kemur fram í mannlýsingum hans.
Þær eru svo vel gerðar og með svo
miklum veruleikablæ, að manni
finst, að þarna séu mennirnir lifandi
komnir.
Nú mun mörgum ósvinnum í hug
koma, að ekki sé mikill vandi að
skrifa mannlýsingar eins og Þór-
bergur hafi gert þær: svona hafi
mennirnir verið, þetta hafi þeir gert
og sagt, og hann hafi ekki þurft ann-
að en að skrifa þá upp. Slíku hafa
íslendingar löngum trúað um Is-