Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1949, Blaðsíða 26

TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ISLENDINGA
24
mannlýsingar. En eru þær þá ekki
alveg snauðar af skáldskap? Hér á
ég ekki við skáldskap lífsins sjálfs,
sem ávalt er til, ef rithöfundurinn
hefir lag á að sjá hann og sýna hann,
— og hver efast um, að Þórbergur
hafi það? Ég á við það hvort Þór-
bergur hafi sjálfur ort í eyður minn-
is síns og dagbóka. Er það hugsan-
legt, að hann muni samtölin í bað-
stofunni orðrétt eftir meira en þrjá
tigi ára? Og hvað er það þá hjá
því, er menn ætluðu að samtöl ís-
lendingasagna hefðu geymst lítt
breytt í munnmælum og minni
manna um þrjár aldir? Og samt —
margt getur skolast í minni manns
á skemri tíma en þrjátíu árum. Og
er það hugsanlegt, að hann muni
löng eintöl sálarinnar og langar hala-
rófur hugrenningatengsla? Meiri
líkur eru til þess að fellibyljir til-
finninganna hafi loðað honum í
minni, og hver mundi t. d. efast um
að hann kynni að muna fyrsta mót
sitt og elskunnar sinnar, þótt dag-
bókin beri því ekki annað vitni en
hin sjö dularfullu orð, sem þar
standa. En á hinni löngu og ömur-
legu siglingu um úthaf fyrstu ástar-
sorgarinnar er loggbók hans stund-
um nokkuð stuttaraleg, þótt hann
skrifi langt mál um viðburði dags-
ins í ævisögunni. Hér er þá a. m. k.
meira en nægilegt svigrúm fyrir
skáldskap Þórbergs og er enginn
kominn til að skera úr því, nema
hann sjálfur, hvort hann fer með
staðreyndir minnisins eða með upp-
dikt skáldlegrar andagiftar. En alt
ber þetta hinn trúa blæ sannleikans
og veruleikans á sér, hvort sem það
er uppdiktað eður eigi.
í sambandi við sannleikskröfu
Þórbergs stendur það, að hann er
miklu opinskárri á bannhelgum
sviðum en flestir aðrir íslenskir höf-
undar. Gunnar Gunnarsson segir
frá því, að þegar Nótt og draumur
hafi komið út í Danmörku, þá hafi
ritdómarar þar brugðið sér um
sjálfsspeglun. Ekki hef ég orðið var
við að íslenskir ritdómarar hafi
brugðið Þórbergi því, þrátt fyrir
miklu meira tilefni, en ekki er ó-
líkt, að þeir hefðu gert það og meira,
ef Ofvitinn hefði komið út 1924 eins
og Bréf til Láru eða 1925 eins og
Nótt og draumur. Það er hætt við
því, að margur maðurinn hefði þá
hneykslast á kapítulanum um „til-
dragelsið“ í kirkjugarðinum og aðra
opinská Þórbergs um sjálfan sig og
félaga sína. Sennilega hefðu menn
sakað Þórberg um exhibitionism,
enda hef ég heyrt greinda og smekk-
vísa menn af eldri kynslóðinni gera
það.
Og þetta er í sjálfu sér ekki nema
eðlilegt, því hér er gengið í berhögg
við gamla og rótgróna hefð, ekki
síst á íslandi. Boð Hávamála var:
Þagalt og hugalt / skyli þjóðans
barn . . . og opinskáin var dæmd
ósvinns aðall: ósnotr maðr / er
með aldir kemr / þat er best at hann
þegi. / Engi þat veit / at hann ekki
kann / nema hann mæli til mart.
Þetta hefir verið ríkt boðorð í upp-
eldi hinna íslensku bænda — og hef-
ir haft sína augljósu kosti. Síðari
tímar lögðu þá línkind á, að menn
mættu segja steininum heldur en
engum. En 19. öldin var heldur eng-
inn tími játninga, hvorki á Islandi
né í umhverfi þess. Þótt Boswell,
hinn skoski, bryti ekki beint í bág
við bannhelgi 18. og 19. aldar í Eng-