Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1949, Síða 34

32
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
„skrípitröll“ lífsbaráttunnar nái
sterkara haldi á annríkum huga en
„skógar hugmynda". En hér fór
nokkuð á annan veg. Tímarit Þjóð-
ræknisfélagsins hafði ekki lengi ver-
ið á fótum, þegar þar fóru að birt-
ast ritgerðir, sögur og leikir eftir
Jóhannes P. Pálsson. Og þegar
skáldið Þ. Þ. Þorsteinsson skömmu
síðar fór að gefa út ritið „Sögu“,
komu þar ýmist leikir, sögur eða
ævintýri. Als hafa verið í þessum
tveimur ritum í milli tuttugu og
þrjátíu atriði ýmiss efnis eftir Jó-
hannes. Með þessu er þó ekki alt
talið, því blöðin hafa tíðum flutt
raddir frá honum um málefni dags-
ins og fleira, því hann lætur sér
engin mannfélagsmál óviðkomandi.
Þegar „Veislan mikla“ kom og
síðar „Vartan“ og fleira sams-
konar, hlógum við dátt og sögð-
um hver við annan: Hér hafa
nýjum háðfugli sprottið væng-
ir. — Veislan mikla er ný mynd
af dæmisögunni um Brúðkaups-
klæðin. Frægum rithöfundi er
haldið veglegt gestaboð. Hann kem-
ur samt aldrei til boðsins, svo vitan-
legt sé. En á meðal boðsgestanna er
karlugla, sem allir þekkja, og ekki
í veisluklæðum. Honum er því neit-
að um inngöngu. Engum hafði dott-
ið til hugar, að þessi hversdags-
klæddi maður og rithöfundurinn
frægi, sem skrifað hafði með dular-
nafni, væri einn og sami maðurinn.
Vartan er, að mig minnir, um spá-
dóm þess efnis, að á meðal mann-
anna eigi spámaður mikill upp að
rísa, og eigi hann að þekkjast af
vörtu á nefinu. Þá fóru allir að
þreifa á nefinu á sér, en enginn fann
vörtuna. Um það bil, að landarnir
fóru smátt og smátt að réttast úr
kútnum og taka sér skemtitúra,
varð um tíma úr því faraldur, að
blöðin flyttu ferðasögur. Sögðu gár-
ungarnir, að varla færi nokkur svo
á náðhúsið, að hann ekki skrifaði
ferðasögu. Þá skrifar Jóhannes hina
frægu ferðabók „Hnausaför mín“,
sem gerði útaf við ferðasögur svo
árum skifti á eftir.
Svo koma alvarlegar stoltar sög-
ur, eins og Álfur á Borg, sem enginn
hló að, og viðkvæmar og innilegar
sögur, svo sem „Ása í Sólheimum“
og löngu síðar „Hátt og lágt“, sem
hafa snortið mig meira en flest ann-
að, sem úr hans penna hefir dropið.
Ekki hlógum við heldur að symból-
isku leikjunum „Gunnbjarnarsker
hið nýja“, þar sem ríkið, kirkjan,
auðurinn, tískan og velsæmin leggj-
ast á eitt, að stúta sannleikanum,
klæða hann í föt lýginnar, svívirða
hann og leggja hann í gegn sverði.
En hann einn lifir þetta alt, þó allir
aðrir tortímist, — eða þá „Svarti
stóllinn“, þar sem listmálarinn fórn-
ar öllu því, sem honum er kærast
fyrir list sína. „Nú ætla ég mér að
mála listaverk. Ég er nógu lengi bú-
inn að kitla mannshjartað. Nú ætla
ég að grípa um það og kreista það,
þangað til augun fljóta í tárum —“
segir málarinn, með öllum þeim
hryllilegu afleiðingum, sem leiddar
eru í ljós í leikslok. En í „Lukt-
ar dyr“ bera ástin og mannúðin
hærri hlut yfir frægðarorði og sköp-
unarþörf frægrar skáldkonu. Ekki
má heldur ganga framhjá leiknum
„Okkar á milli“, sem er átakanlega
vel dregin mynd úr stríðinu eða
öllu heldur afleiðingum þess.
Jóhannes er umfram alt húman-
isti í öllu sem hann skrifar. Hann
fyllist réttlátri reiði yfir því, sem