Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1949, Page 54

52
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ISLENDINGA
Bærinn þar sem ég fæddist og
ólst upp fram um tvítugs aldur,
stendur á lágum hálsi austan Víði-
dalsár, beint á móti Borgarvirki. Var
virkið því eitt hið fyrsta sem ég sá
í hvert sinn er út var komið í bæj-
ardyrnar. I æsku minni var engin
tilsögn veitt í átthagafræði eins og
nú tíðkast í barnaskólum landsins.
En þó var ég ekki gamall að aldri
er ég heyrði að einkennileg saga
stæði í sambandi við þessa kletta-
borg. Að vísu var hana ekki að finna
í fornsögunum sem fólkið las á
kvöldvökunum í skammdeginu. En
hún lifði á vörum manna í sveitinni.
Sagan er í stuttu máli á þessa leið:
Um aldamótin 1000 var uppi mað-
ur nokkur á íslandi er Styr hét, og
bjó að Hrauni í Borgarfirði. Hann
var illmenni mikið og ójafnaðar-
maður, en ríkur að fé og frændum.
Jafnaði hann oftast sínar mörgu
sakir með öxinni, og var því nefnd-
ur Víga-Styr. Hann féll um síðir
við lítinn orðstír fyrir ungum sveini
sem hann hafði svívirt með því að
gefa honum grátt lamb í skaðabæt-
ur fyrir föður hans, sem Styr hafði
vegið. Ummæli sveinsins, er hann
vóg Styr urðu að einskonar spak-
mæli, sem enn lifir með alþýðunni:
„Nú launaði ég þér lambið gráa“.
Þenna talshátt notuðum við dreng-
irnir í sveitinni er við þóttumst hafa
náð okkur niðri hvorir á öðrum,
löngu áður en við vissum hvernig
hann var til orðinn. Út af vígi Styrs
spunnust langar deilur og mikil
vígaferli. Leiksvið þeirra viðburða
færðist víða um land, einnig til Nor-
egs og jafnvel alla leið suður í Mikla-
garð. Er ekki ástæða til að rekja þá
viðburði hér. En lokaþáttur þessar-
ar fornu harmsögu fer fram í og við
Borgarvirki, tíu árum eða lengur
eftir dauða Styrs.
Forystumennirnir í þessum síð-
asta þætti eru þeir Illugi svarti,
frændi Styrs, og Barði Guðmunds-
son frá Ásbjarnarnesi. Sótti Illugi
Barða heim í sveit hans með miklu
liði, eða um níutíu manns. En þótt
Barði væri liðfár var hann ekki ó-
viðbúinn. Hann hafði lengi átt von
þessarar heimsóknar, og hafði valið
sér klettaborgina, sem síðan ber
nafnið Borgarvirki, að vígi. Hefir
vígi þetta verið að nokkru sjálfgert
frá náttúrunnar hendi, en Barði og
menn hans hafa unnið þar mikið
stórvirki með því að hlaða í skörðin
að austan og sunnan milli hárra
þverhníptra hamra. Prófessor Björn
M. Olsen, sem á sinni tíð rannsak-
aði virkið með vísindalegri ná-
kvæmni, telur að Barði og menn
hans hafi varið til endurbóta virk-
isins, til grjóthleðslu og brjóstvarna,
að minsta kosti tvö hundruð dags-
verkum. En þetta varð nú hið ákjós-
anlegasta vígi. I skeifunni, eða kvos
þeirri sem er innan virkisins, reisti
Barði svo skála, og bar þangað vist-
ir. En er honum bárust njósnir af
norðurreið Illuga, hélt hann til virk-
isins, og var þar kominn er Illuga
bar að með lið sitt. Leist Illuga virk-
ið rammgjört mjög, og særði hann
Barða að ganga úr víginu og berj-
ast með drengskap. En Barði mælti:
„Ef þú vilt njóta liðs þíns, þá mun
ég njóta virkis míns“.
Illugi ákveður nú að hefja umsát
um vígið, og svelta andstæðingana
í hel. Hve lengi umsátin stóð vita
menn ekki, en Barði og menn hans
báru sig vel, og skeyttu engu háðu-