Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2005, Síða 282

ingu þess. Björgunarþjónusta og aðstoð við skip í vanda (Maritime Assistance Service,
MAS), sem er hluti af verkefnum vaktstöðvar siglinga, krefst þess einnig að fjarskipti
milli lands og skipa sé í góðu lagi. Þá má nefna milligöngu vaktstöðvar og þjónustu við
skip vegna neyðarhafna (Places of refuge) sem er einnig hluti af tilskipun Evrópu-
bandalagsins og laga um vaktstöð siglinga. Útnefning neyðarhafna byggist á þeirri hug-
myndafræði að ákvarðanir sem teknar eru við oft erfiðar aðstæður séu byggðar á kerfi
formlegs áhættumats. Annars vegar er um að ræða val á skjólsvæðum/höfnum sem til
greina koma sem neyðarhafnir og hins vegar undirbúningi á viðbrögðum við óhöppum
á sjó.
A næsta áratug má gera ráð fyrir aukinni umferð skipa innan efnahagslögsögunnar, að
hluta til vegna aukinna umsvifna hér á landi tengdum stóriðju en einnig er útlit fyrir
siglingar stórra olíuskipa um lögsöguna frá norðaustri til suðvesturs. Þarna er um að
ræða fyrirsjáanlega flutninga á hráolíu með mjög stórum skipum frá Múrmansk í
Rússlandi til austurstrandar Bandaríkja N-Ameríku. Forsendur flutninganna eru fjár-
festingar í flutningslögnum frá Vestur- Síberíu til Múrmansk-svæðisins. Ef fjárfest verður
í nýjum lögnum má reikna með að vegna flutninga vestur um haf geti samtímis verið
nokkur stór tankskip frá 100-300 þúsund tonn að stærð í lögsögunni. Sigling þessara
skipa innan efnahagslögsögunnar er um 700 sjómílur eða nálægt tveimur sólarhringum
og siglingaleiðir þeirra liggja nálægt landinu, annaðhvort með suðaustur- og
suðurströndinni eða milli Grænlands og íslands skammt undan Vestfjörðum. Hér við
land hefur orðið vart við stök skip á vesturleið með hráolíu en þau eru enn sem komið er
ekki yfir 30.000 tonn að stærð.
Nú þegar er hafin uppbygging á aðstöðu til lestunar stórra olíuskipa á Múrmansk-
svæðinu. Olíuflutningar suður með strönd Noregs hafa vaxið ár frá ári nú undanfarin
fjögur ár. Frá 2002 til 2004 jókst magnið úr 4 milljónum tonna í 12 milljónir tonna. Reynsla
Norðmanna af flutningi olíu frá Rússlandi suður með strönd landsins er jákvæð enn sem
komið er, skipin eru ný eða nýleg og vel búin og flutningarnir fara fram utan 12 mílna frá
grunnlínu. Norðmenn reikna með að innan tíu ára verði um 900 olíuskip á ferðinni árlega
með ströndinni á leið frá Rússlandi til Mið-Evrópu og hafa þeir gert viðamiklar áætlanir
um hvernig bregðast skuli við óhöppum sem óhjákvæmilega fylgja flutningum á olíu og
eru áætlanirnar í stöðugri endurskoðun. Verði af þessum miklu flutningum olíu um
íslensku efnahagslögsöguna, sem drepið var á hér að framan, verður að stórefla eftirlit
með siglingum og gera viðbragðsáætlanir varðandi óhöpp sem upp kunna að koma.
Eftirlit með allri skipaumferð er einnig nauðsynlegt af öðrum ástæðum sem tengjast
björgunarmálum. Einn af öryggisþáttum sjálfvirka tilkynningakerfisins fyrir fiskiskip er
sú staðreynd að starfsmenn vaktstöðvar siglinga hafa alltaf yfirsýn yfir nærstödd skip ef
eitthvert skip óskar aðstoðar og að langstærstur hluti vandamála sem upp koma eru leyst
með samvinnu starfsmanna vaktstöðvar og fiskiskipa. Á hverju ári eru um 80-100 komur
skemmtiferðaskipa hingað til lands og um borð í þessum skipum geta verið allt að 2500
farþegar auk áhafnar. Mörg þessa skipa fara héðan norður í höf t.d. til Jan Mayen, en þau
eru í langan tíma innan björgunarsvæðis íslendinga. Verði slíkt skip fyrir áfalli, t.d. ef
kviknar í því eða það siglir á ísjaka, þá erum við illa í stakk búnir til að veita aðstoð. Hér
á landi er hafinn undirbúningur að gerð viðbragðsáætlana við slíkum atburðum og í
bígerð eru æfingar þar að lútandi. Grundvallaratriði í slíkum aðgerðum er að alltaf sé til
staðar vitneskja um ferðir skipa í lögsögunni og þá um leið hvaða skip eru næst slysstað.
Það er ljóst að með tilkomu vaktstöðvar siglinga og uppsetningu eftirlits og tilkynninga-
kerfa þeirra sem lýst er hér að framan er verið að taka stórt skref í þá átt að vakta efna-
hagslögsöguna ásamt því að auka öryggi sjófarenda.
2 8 0
Arbók V F I / T F í 2005