Fjölnir - 04.07.1997, Page 12

Tómas Sæmundsson / Cunnar Smári Egilsson Tvíræður formáli Fjölnis
Sanwleilcurgnw
„ Við höfum fastlega
ásett að fara því
einufram sem við
höldum rétt vera og
œtíð reyna af
fremsta megni að
Þriðja atriðið er sannleikurinn. Skyn-
semina þyrstir eftir sannleikanum vegna
hans sjálfs. Hann er henni dýrmætari en
svo að hún spyrji sjálfa sig í hvert sinn til
hverra nota hann sé. Hann er sálinni eins
ómissandi og fæðan líkamanum. Því
skal verða höfð sérleg aðgæsla á öllu
sem leiðréttir dóma skynsem-
innar og greiðir úr þeim hlutum
sem hugurinn er í vafa um. Við
höfúm fastlega ásett að fara því einu
fram sem við höldum rétt vera og
ætíð reyna af fremsta megni
að Ieita sannleikans. Við
skulum þess vegna af sömu
kostgæfni forðast að halla sann-
leikanum móti betri vitund til að styðja
nokkurt mál eins og okkur þykir ótilhlýði-
legt að þegja yfir honum þó hann kynni að
baka okkur mótmæli og óvináttu sumra
manna.42’
Enn er í fjórða lagi hlutur, en án hans
væri allt sem að framan er talið manninum
einskisvert, og þessi hlutur á í sérhverju
mannlegu fýrirtæki að sitja í fyrirrúmi fyrir öllu
öðru og sér í lagi að liggja öllum rithöfundum
þungt á hjarta. Skynsemin heimtar ekki aðeins
það sem nytsamt er og fagurt og satt heldur
einnig það sem gott er og siðsamlegt. Allt sem
valdið getur siðspillingu verður þessvegna úti-
byrgt úr ritgerðum okkar og allt skal af fremsta
megni stuðla að því að bæta siðgæðin þegar við
Ieitumst við að sýna eðli og uppruna, orsakir og
afleiðingar þeirra, hvað þeim sé til fyrirstöðu og
hvernig því megi hrinda.43*
leita sannleikans.
Efniswal
Við skulum þess
vegna afsömu kost-
gœfni forðast að
halla sannleikanum
móti betri vitund
til að styðja nokk-
urt mál eins og
okkur þykir ótil-
hlýðilegt að þegja
yfir honum þó
hann kynni að
baka okkur mót-
mœli og óvináttu
sumra manna. “
Nú er eftir að drepa á hvað efnið eigi að vera og
hvað það geti orðið margvíslegt. Þar eð bókin er
til þess ætluð að bæta það sem hún nær úr skorti
landsins á tímaritum, en tímaritin tala um allt
sem nöfnum tjáir að nefna, hlýtur hún að taka á
móti allskonar efni. Engu sem getur gefið tilefni
til umtals eða umhugsunar verður vísað þaðan
burt nema því aðeins að lögun eða tilgangur þess
sé því ósamboðin sem áður er ákveðið.
Efnið verður einkanlega tekið úr tímanum
sem er að líða. 1 honum lifa menn og fram-
kvæma og eigi þessar framkvæmdir að verða
skynsamar og arðsamar er sérhverjum manni
bráðnauðsynlegt að þekkja hann til hlítar. Van-
þekking á honum kemur því til lciðar að heilar
þjóðir dragast affur úr og verða að undirlægjum
annarra og veldur um þcssar mundir hirðuleysi
margra manna á því sem viðvíkur almennings-
högum.
Tímanum er þannig varið að hann breytir
ekki allt í einu rás sinni án þess að orsakirnar séu
komnar á undan og þó mönnum sýnist tíminn
stundum hafa snúið sér í einu vetfangi er það af
því að þeir hafa ekki þekkt nákvæmlega eða að-
gætt hvernig á stóð á undan. Að vekja þessa eftir-
tekt og halda henni við, það er tímaritum einmitt
Fj
12
ö 1 n i r
timarit handa
islcndingum
sumar '97
't~'1 Þessa síðustu setningu gerðu Fjölnismenn að
einkunnarorðum sínurn og prentuðu á saurblað
hvers heftis. Og þeir uppskáru eins og þeir sáðu og
bökuðu sér óvináttu margra. Þegar bæði Jónas
Hallgríinsson og Tómas voru fallnir frá og Fjölnir
kominn í umsjá sérstaks útgáfufélags kom til tals
að sameina blaðið Nýjuni félagsrittmi Jóns Sigurðs-
sonar — enda þótti mörgum glórulaust af Hafhar-
fslendingum að halda úti tveimur blöðum. Jón
Sigurðsson setti sig á móti sameiningunni vegna
þess orðspors sem fór af Fjölni og markaðist eink-
um af tvennu; annars vegar sérviturri stafsetningu
KonrÁÐS ClSLASONAR og hins vegar harðorðri grein
Jónasar um rímnakveðskap SlGURÐAR BreiofjöRÐ.
Því varð ekkert af sameiningu og Fjölnir lognaðist
út af. Þau cndalok voru ljós strax í upphafi og
liggja í fýrrgreindri setningu. Þjóðin hafnaði Fjölni
og þeim sannleik sem skynsemi Fjölnismanna
þyrsti effir. Það var ekki fýrr en löngu seinna,
þegar þessi sannleikur var orðinn bitlaus, að þjóðin
lagði Fjölni sér að hjartastað.
4 Hvað er siðsamt? Að breyta svo í lífinu að það
særi ekki náungann og dragi ekki athygli manns
frá tilvist hans hér og nú. Dauðasyndirnar sjö eru
því ósiðlegar sökum þess að þær flytja brenni-
punktinn frá núinu og sjálfinu. Öfundin flymr
hann yfir á annað fólk, ágirndin yfir á ffamtíðina,
reiðin á fortíðina og svo ffamvegis. Þetta á við um
líf hvers cinstaldings. En hvað með siðsemi í
opinberri umræðu? Felst hún í því að fjalla ekki
um það sem ósiðlegt er? Láta sem það sé ekki til?
Nei. A sama hátt og hverjum einstaldingi er
ómögulegt að búa sér til siðrænan þráð að lifa eftir
án þess að skoða sjálfan sig af einlægni og vægðar-
Iausum heiðarleika, þannig er vita gagnslaust að
fjalla um samfélagið sem við lifum í án þess að
beita sömu meðulum. Ef við göngumst ekki við
því hver við erum verður opinber umræða að
þykjustunnileik, innantómu tali um hvernig við
vildum hafa heiminn, lífið og okkur sjálf. Umræð-
an endurspeglar þá ekki samfélagið heldur býr til
ætlað. Þau eiga að vaka yfir tímanum og hafa gát
á hvaða stefnu hann muni taka, dæma viðburð-
ina effir reglum skynseminnar, vara við því illa
áður en það kemur fram og sýna hvernig því
verði tálmað en hinu góða komið til leiðar. Þau
styrkja lesandann til að átta sig í margbreytni við-
burðanna og gera hann að manni síns tíma eins
og vera ber.
Þetta var nú sagt viðvíkjandi höfuðefninu.
En það er líka nauðsynlegt að ala önn fýrir
skemmtun og fróðleik og þess vegna munurn við
árlega ætla til þess nokkrar greinar svo ritið verði
að því leyti við engan tíma bundið.44*
Efnisslcipan
fleira en eins. „Glöggt er gestsauga“, segja menn.
Útlendingar kunna að sjá margt betur en ís-
lendingar sjálfir og þar að auki dæma þeir okkur
eftir sínum mælikvarða svo að sjá má hvernig við
erum í reynd í samanburði við þjóð þeirra. Þetta
er aðeins sagt um þá dóma sem byggðir eru á
þekkingu og sannsögli. En hinir — sem mest er
af— eru líka oftast nær svo skringilega heimsku-
legir að lesandinn getur hlegið og haft af þeim
töluverða skemmtun.
I seinni flokknum verður reynt að lýsa sem
best öðrum löndum og þjóðum jarðarinnar og
notuð til þess ferðarit sem árlega koma út, getið
helstu uppgötvana og sagðar stuttlega ævisögur
merkustu manna, einkum þeirra sem nú eru
uppi eða nýlega dánir. I þennan hluta verður
einnig vísað þeim greinum sem ekki snerta frem-
ur einn en annan heldur eru öllum jafnnákomnar
hverrar þjóðar sem eru.
í þessa tvo parta mætti öllu skipta sem í bók-
ina kæmi. En þó verða dregnar undan allar þjóð-
fréttir, íslenskar og údendar, og settar sér í höfúð-
flokk, bæði vegna þess hvað þær eru áríðandi og
athugarverðar og af því það er nauðsynlegt að
þær nái sem lengst og séu því prentaðar seinast.
Fréttunum verður svo (ýrirkomið að merkisatrið-
in verða tekin óbrengluð eftir fýrstu heimild og
heimildin nefnd, bæði til sannindamerkis og
þeim til hægðarauka sem vildu leita hennar, en
prjónað milli atriðanna orðurn okkar sjálfra og
bent til þýðingar viðburðanna þar sem þurfa
þykir. Með þessu móti getur orðið fjör og til-
breyting í fréttabálkinum og verði engin tíðindi
tekin nema áreiðanleg en varast að undanskilja
nokkuð merkilegt úr því sem um er rætt og eink-
anlega haft fýrir augum það sem snertir fram- eða
afturför þjóðanna, vonum við að jafnvel
nýjungarnar verði til nokkurrar frambúðar.45)
sem við teljum okkur trú um að við
lifúm í. Það er hægt að fýrirgefá prestinum
Tómasi að skrifa svona þegar lúterskur rétttrúnað-
ur var að rísa upp að nýju eftir ágjöf upplýsingar-
aldarinnar; en það er ekki nokkur þörf á að fara að
dæmi hans nú.
gervisamfélag
44) Þótt deila megi við Tómas um hvort tíminn
ferðist í beinni línu eða taki í raun og sannleik þau
stökk sem hann minnist á, þá mun Fjölnir halda
þessari meginreglu um efnisval og af sömu ástæðu
ogfýrr.
45) Þau 150 ár sem liðin eru frá því að Fjölnir kom
síðast út gera þessa efnisflokkun óþarfa. í fýrsta
lagi hefur fjölmiðlaumhverfið og prenttæknin
breyst svo að sérstakur fréttabáikur er óþarfúr. I
öðru lagi aðgreinir Adantshafið Islendinga ekki
lengur frá öðrum þjóðum. Öll aðgreining er and-
leg og óþörf. Efni Fjölnis mun þvi raðast niður
eins og efnið raðast niður í veröldinni; það verður
Ritinu skipum við í greinar og þætti, stuttar eða
langar eftir því sem efninu hagar en þó sjaldan
yfir 2 arkir í senn. Með þessu móti getur það
orðið sem margbreyttast og skemmtilegast. Slíkar
smágreinar eru best fallnar til að vekja lestrarfýsn,
þreyta ekki um of með lengd og efnismagni og
eru á enda áður en hugurinn fer að hvarfla burtu.
Þessi lögun er haganlegust fýrir tímarit sem hafa í
svo mörg horn að líta og eiga að ganga allstaðar
að. Stór verkefni eru þeim miður fallin því
annaðhvort yrði að prenta þau í einu bandi —
og þá yrði tímaritið ekki nógu fjölbreytt — eða
slíta þau í sundur en draga lesandann á byrjuðu
efni og það svo árum skipti. Þess vegna viljum
við koma því svo fýrir að hver grein sé sem mest
laus og óbundin útaf fýrir sig, jafnvel þó tvær eða
fleiri snerti sama hlut.
Allri bókinni ætlum við að skipta í tvo
höfuðflokka eftir því sem efnið er íslenskt eða þá
annaðhvort útlenskt eða almennt. I fýrra flokk-
inn koma allar þær greinar sem snerta annað-
hvort landið sjálft og náttúru þess ellegar þjóðina
sem í því byggir. En einkanlega höfúm við í
huga þau málefni sem viðvíkja
almenningi og mest eru verð svo
sem (ýrst og fremst
fulltrúaþingin (alþing), svo
framarlega þau komist á,
sömuleiðis hvað sem
áhrærir atvinnuhætt-
ina, athafnir embætt-
ismanna eða stjórn
Dana í landinu og
getur þá verið að
það sýni sig, ekki
síst ef ævisögur
verða teknar með,
að fleiri vinna sér
til sæmdar eða
minnkunar og
gera þjóðinni gagn
eða skaða en
almenningur veit af.
Það þykir einnig vel til
fallið að setja í þennan part
álit og ritgerðir útlendra
manna áhrærandi Island
eða Islendinga. Þvílíkir
dómar varða þjóðina
nokkru og það að vísu vegna