Fjölnir - 04.07.1997, Qupperneq 25

Halldór Björn Runólfsson (K)veljum íslenskt
merkjum og Whiteread átti eftir að viðhafa um
fimmtán árum síðar.
Henni til málsbóta má þó geta þess að
bandaríski listamaðurinn Bruce Nauman steypti
með sementi upp í rýmið milli lappanna á stól
sínum á árunum 1965 til 1968. Jafnframt mót-
aði hann vegalengdina milli tveggja ferhyrndra
höggmynda á gólfi og afstöðu þeirra, en lét svo
staðar numið og þróaði ekki frekar uppfinningu
sína. Það gerði Magnús Pálsson hins vegar og
víkkaði út til mikilla muna grunnhugmynd
Naumans. Hins vegar verður hvergi séð að
Rachel Whiteread hafi bætt nokkru nýju við
uppgötvanir fýrirrennara sinna.
En hún er viðurkenndur listamaður með
töluverða alþjóðafrægð og það eitt gerir gæfu-
muninn. Islenska intelligensían þegir þunnu
hljóði yfir þessum augljósa „þjófnaði" á innlend-
unt hugmyndum vegna þess eins að hún hneigist
til að ofmeta erlenda snilli eins og allt sem hún
þekkir af afspurninni einni. Slíkt lýsir lítilsigldu
viðmóti hennar og ámóta öfugsnúnu smásálar-
poti og lagt var upp með í byrjun þessa máls. A
erlendum tungum er í svona tilvikum talað um
abjection eða lágkúru, en lágkúra hrjáir þá sem
eru með ímynd sína á reiki og finna hvorki
ákveðið sjálfmið — subject — né hlutmið —
object — heldur flökta eins og vofúr — abject
— milli beggja skauta. Engum tókst að Iýsa slíku
mannlegu ástandi betur en Shakespeare þegar
hann lét Hamlet velkjast í vafa um sína cartesísku
raunvissu með orðunum: Að vera, eða’ ekki vera,
þarna er efinn...
Fást i WatawiiciK
ístöðuleysi íslenskrar menningar birtist einmitt í
sams konar amlóðaklofningi verundar og vit-
undar án þess að skautin snertist og menn nái
áttum í sæmilega ldáru markmiði. Annaðhvort
eru bæði skautin jákvæð eða neikvæð og því
hrinda þau frá sér þeim helmingnum sem þau
geta ekki án verið eigi þau að kristallast í tíma og
rúmi. Ofúrjákvæðni — beggja skauta plús —
leiðir undantekningarlaust til lítilla afreka þrátt
fýrir gnótt viljayfirlýsinga. Það ættum við
heitstrengingameistararnir að vita manna best.
Ofúrneikvæðni — beggja skauta rnínus —
eins og Danaprinsinn komst að raun um aðeins
of seint tleik sínum upp í glens og grín. Eins og
segir í ritningunni, þá mulega gera yður frjálsa en
einungis á kostnað fjörsins. Menn þurfa að vera
haldnir Messíasarkomplex til að nenna að eltast
við sannleik sem frelsar þá órunni. Þess vegna er
brýningin: „Sannleikurinn mun gera yður frjálsa“
aðeins til á pappírnum og tungubroddi predikar-
ans. Eins og öll tilgangslaus hughyggja situr hún
blýföst á fletinum eins og veggjakrot eða
palimsest og bíður eftir að verða þurrkað út og
endurtekið svo oft sem menn gera sér víddar-
leysið — blaðið og blaðrið — að góðu.
Ég varpa því fram breytingartillögu við slag-
orðið sem ætti að geta losað íslenska vitundar-
verði og listamenn úr flötum köngulóarvefnum
þar sem þeir sitja fastir sem flugur. Það hljómar
svona: „Sannleikurinn mun gera yður ábyrga."
Þyki mönnum þessi tillaga ekki of pólitísk væri
gaman að sjá hvort hún dugar ekki ögn betur en
gamla tilbrigðið. Sjálfúr er ég ekki í vafa um að
með slíku leiðarljósi megi treysta stoðir íslenskrar
menningar í staðinn fýrir að kippa stöðugt undan
henni fótunum. Reynist ég sannspár er til mikils
að vinna.
Halldor Björn Runólfsson
Haim Steinbach
Ónefnt, 1987
Gunnar Smári Egilsson ræðir við Halldór Björn um klemmuna sem
íslenskur listaheimur er í og hvernig við getum losað okkur
út úr henni. ^ ^
Lífíð er fjandakomið
ekki einhver helvítis alvara
SlGUÐUR CUÐMUNDSSON
Full House (innsetning) I,
1987
SmARI: Þú kvartar undan því í greininni að
vitundarverðirnir standi sig ekki og skapi mynd-
listarmönnunum ekki nægjanlega gott umhverfi
til að starfa í. Þrátt fýrir að þú gerir jafnframt
ráð fýrir að sami maðurinn geti verið í báðum
þessum hlutverkum finnst mér þú firía mynd-
Iistarmennina ábyrgð. Getur vandinn ekki allt
eins verið sá að myndlistarmenn búi ekki til list
sem veki umræðu eða að þeir sýni hana ekki á
réttum stöðum, að list þeirra nái ekki til fólks,
hristi ekki upp í hugmyndum okkar og sé þar af
leiðandi ekki megnug þess að standa undir
umræðu vitundarvarðanna?
HalldÓR: Að vissu leyti er þetta rétt og það má
segja sem svo að það ætti að vera óþarft að Fyfta
undir góða list. En við vitum það ósköp vel að
listir þrífast ekki nema um þær sé rætt. Ef við
skoðum bókmenntirnar þá eigum við bók-
menntagagnrýnendur og bókmenntatímarit þar
sem reynt er að fjalla um bækumar. Skortur á
sambærilegri umræðu í myndlistinni væri ekkert
vandamál ef hún snerti bara íslenska list og inn-
lenda pólitík, en það er ekki svo. Og það er
vandamálið. Um leið og hlutirnir fara að gerast
úti í heimi er nauðsynlegt að hér séu einhverjir til
að taka á móti skilaboðunum, veiti þeim í
ákveðna farvegi þau og sendi þau hingað inn. Ef
við tökum dæmi af tískuakrinum — sem flestir
geta verið sammála um að sé ekkert ýkja vits-
munalegur — þá tekst okkur að fýlgjast með
tískustraumunum vegna þess að við eigum vak-
andi kaupmenn. Án þeirra værum við alltaf sömu
leppalúðarnir.
SmÁRI: En er hægt að heimta það af fólki að það
ræði verk myndlistarmanna ef verkin vekja enga
umræðu né geta af sér hugmyndir? Mér hefúr
sýnst það lenska meðal myndlistarmanna að
ætla að leyfa þöglum verkum að tala. Slík verk
geta bara af sér þögla umræðu.
HalldÓR: Já, þetta er alveg Iaukrétt. Ég gæti ekki
verið meira sammála þér. Ég er talsmaður þess að
íslenskur kúltúr verði brotinn upp og menn fari
að hugsa á miklu nútímalegri nótum í menn-
ingar- og listrænum efnum. Hingað til höfúm
við verið alltof mikið úti í hrauni, uppi á fjöllum,
inni í söfnum, í sólarlagi við fjallavatnið fagur-
bláa...
SMÁRI: ...eða í forminu, rýminu eða fletinum...
HALLDÓR: Já, sem voru reyndar út af fýrir sig
góðar og gildar athugasemdir og rannsóknarferli
á þeim tímum þegar þörf var fýrir slíkar áherslur.
En þetta eru engan veginn þær áherslur sem
skipta máli í dag. Áherslurnar sem eru heitastar í
listinni eru félagslegar og sálfræðilegar. Þær
byggjast á að fólk vill vita meira um annað fólk
og að við búum í samfélagi. Þetta eru áherslur
sem þurfa að koma fram í íslenskri list.
SmáRI: Þú talar í greininni um flutning á hug-
myndum milli menningarsvæða. Það er auð-
veldt að flytja vanda flatarins og rýmisins milli
landa — hann er alls staðar sá sami. Það sama á
við um kjarnann í konseptinu. Og íslenskir >■
,yAherslumar sem
eru heitastar í
listinni eru félags-
legar og sálfrœði-
legar. Þetta eru
áherslur sem þurfa
að koma fram í
íslenskri list. “
Fjölnir
sumar '97