Fjölnir - 04.07.1997, Blaðsíða 30

Ingólfur, Gunnar, Jón Arason, Jón Sigurðsson,
Fjölnismenn — er þetta íslandssagan? Brynhíldur
Þórarinsdóttir leitar hér kvenna í sögunni.
„Konur sem vilja
horfa á klámmyndir,
baka eplakökur,
eignast böm eða
spila bóling hafa
veríð sakaðar um að
setja slagsíðu ájajh-
réttisbaráttuna.
Baráttunni virðist
þannigfylgja eign-
arréttur, uppskrift að
réttum viðhorjum;
hegðun, aferli og
framkomu; klossar,
slétt hár, skartleysi. “
íslendingar eru ung þjóð og íslandssagan stutt.
Eiginlega svo stutt að það er hægt að segja hana
alla á einni kvöldstund yfir lýsisloga og grautar-
skammti. Það var um það bil í gær sem uppreisn-
arsegginn Incólf rak á land, svo dó Cunnar með
sæmd, þá var JóN Arason höggvinn (kaþólskur
skírlífisbiskupinn ásamt sonum sínum tveimur),
svo datt Jónas í stiganum, þá mótmælti JóN
Sicurðsson allur og hér erum við í dag.
Kvenmannslaus?
Kannski ekki alveg.
Auður Djúpuðca nam land, Hallcerður
gegndi ekki karli sínum, Bercpóra var með kart-
nögl á hverjum fingri. Ragnheiður biskupsdóttir
varð frægust fyrir lauslæti, Bríet fyrir að vera
mamma hans Héðins Vald. BryndIs fyrir að fara í
vitlausa jarðarför, BjöRK fyrir að lemja ljós-
myndara.
fslenskar konur sem heild urðu hins vegar
frægar fyrir að stappa niður fótum á Lækjartorgi í
Álafossúlpum og fótlaga skóm.
Samt eru það bara karlar sem komast í kast-
ljósið
Menn rjúka upp til handa og fóta ef glittir í
morknuð mannabein og hraðlesa Landnámu og
íslendingabók í leit að hinum dauða. Skyldi þetta
vera Graut-Atu, Ævar camu eða óþekkti hermað-
urinn? Kannski innblásið hirðskáld eða höfúndur
Njálu? Hvaða merkilega karlmenni skyldi þetta
vera sem hvílir þarna í hrúgunni?
Það er greinilegt að íslenskar konur hafa
hreinlega gufað upp eftir dauðann.
Þá riðu hetjur um héruð
Þvílík karlmenni. Þvílíkt land. Þvílík saga.
Er það kannski bara eitthvað sem við ímynd-
um okkur, íslandssagan eins og hún er mest töff,
mest spes, besta landkynningin?
Lífið eins og við vildum hafá það. Svona eins
og þegar við minnumst þess að það hafi alltaf
verið sól á sumrin þegar við vorum lítil, meira að
segja á 17. júní.
Það er skammt á milli ímynda og ímyndana.
Ef við ímyndum okkur nógu lengi að svona hafi
hlutirnir verið, þá er þess ekki langt að bíða að sú
ímynd festist við þá. Ef við ímyndum okkur til
dæmis að íslendingar hafi tekið kristni á einni
nóttu í sátt og samlyndi og sagt svo Amen eftir
efninu, þá er það ímynd sem við búum til. Og ef
við ímyndum okkur að hér hafi riðið hetjur um
héruð og skrautbúin skip legið fyrir landi, þá er
það önnur ímynd.
Greiðslubyrði lokka
Sem betur fer lærist eitthvað af lífinu. Gunnar var
heygður, eftir að hafa drepið haug af mönnum og
upp frá því varð körlum smátt og smátt ljóst að
þeir geta ekki krafist þess að konur fórni lokkum
til hergagnaiðnaðar. En það má reyna að kaupa
þá — þegar upp er staðið er jú flest allt falt.
„Greiddi ég þér lokka við Galtará," kvað
Jónas heima í sveitinni áður en hann varð
Fjölnismaður í útlöndum. Ekki er vitað hvað
varð um þá lokka sem gengu kaupum og sölum
þarna við Galtará, en eitt er víst, Jónas skaut ekki
af boga og dó ekki í orrustu. Hann særðist að
vísu einu sinni en sagan segir að hann hafi hrasað
í stiga í Köben en ekki fengið karlmannlegt
svöðusár á vígvelli.
Kannski mun Amor hafa nýtt lokkana í sína
strengi.
Þriðja íslenska kvenveran sem fræg er fyrir
lokka sína er flökkukýrin Búkolla. —Taktu hár
úr hala mínum og legðu það á jörðina, baulaði
Búkolla og karlssonur sigraðist á skessunni sem
dagaði uppi og varð að steini.
Steingervingafræðin
Það er alltaf skuggalegt þegar fyrirbæri daga uppi;
verða að steinum. Svo sem eins og þegar umræð-
an fær ekki ráðrúm til að þróast með þjóðfélag-
inu. Dauð hugmyndakerfi sitja þá eins og stein-
gervingar í maganum á þeim sem fundu þau
upp, ólust upp við þau eða supu af þeirn lífs-
reynsluna. Rétt eins og gamli kommúnisminn
minnir menn á að leita sér óvina innan eigin
raða, treysta engum og vinna allt á bak við tjöld-
in, segir gamla kvenréttindakenningin að óvinur-
inn sé karlmaðurinn. Kannski er svarið við
hvorutveggja að læra að treysta náunganum. Að
reikna með því að allir sem spila í sama búningi á
sama mark séu saman í liði.
ímyndaðar ímyndanir
Ef við ímyndum okkur nógu lengi að náunginn
sé á móti okkur, endar hann með því að verða
það. Ef við ímyndum okkur nógu lengi að við
eigum bágt þá verðum við óttalegir eymingjar.
Svo ekki sé meira sagt. Þjóðin sem heild er jarm-
andi fórnarlamb dansksins sem seldi okkur
maðkað mjöl. Konur sem heild eru fórnarlömb
karlrembusvína sem rýtandi halda þeim í
skítnum.
ímyndir geta verið skaðlegar, þær festast við
einstaklinga og hópa og halda þeim í heljargreip-
um. ímyndir svo sem þær að konur sem vilji
vinna að jafnrétti séu þurrkuntulegar kerlingar og
að karlar sem styðji jafnrétti séu væmnar veimil-
títur.
Konur sem vilja horfa á klámmyndir, baka
eplakökur, eignast börn eða spila bóling hafa
verið sakaðar um að setja slagsíðu á jafnréttis-
baráttuna. Baráttunni virðist þannig fylgja eign-
arréttur, uppskrift að rétmm viðhorfúm; hegðun,
atferli og framkomu; klossar, slétt hár, skartleysi.
Leðurblökukonumar
Uppskriftin er önnur þegar kemur að umheimin-
um; Mittismjóa, leggjalanga, varaþykka, stór-
eygða unglingsstúlkan á auglýsingaspjöldunum er
ímynd — í mynd. Rétt eins og Ua hans HalldóRS
Laxness þarf hún hvorki að borða né sofa. Reynd-
ar er hún með töluvert þykka bauga undir aug-
unum og útstæð herðablöð af langvarandi hungri
en hún er samt töff. Leðurblökuútlitið er í tísku,
sérstaklega eftir að vængjuðu blóðsugurnar fóru
að fylla alla guglýsingatíma. Kannski það sé líka
tengt því að George Clooney, einn helsti hjarta-
knúsari vorra daga, leikur aðalhlutverkið í nýj-
ustu Batman-myndinni. Herra og frú Leður-
blaka, Mr. and Ms. Clooney. Draumur sérhverrar
stúlku.
Það geta ekki allir orðið leðurblökur
I staðinn kaupir maður sjokköpp sokkabux-
ur, til að móta mitti og rass, pússöpp undra-
brjóstahöld sem breyta manni í Dollý Parton og
aðþrengjandi naríur svo maginn verði flatur eins
og á strandvarðastjörnu. Allt er þetta tiltölulega
nælonkennt, einnota og arðrænandi. Vaxtarmót-
andi skyndihjálp fyrir eitt kvöld leggst ekki á
minna en 5.000 kall. — En skilar sínu; útliti sem
segir: „ég hef ekki borðað í viku“.
Englar alheimsins
Það er eitthvað svo óskaplega kvenlegt að vera
Ua, laus við fábrotin veraldleg og líkamleg við-
fangsefni á borð við næringu. Á Viktoríutíman-
um litu menn konur þessum sömu augum, og
hver segir að ekki eigi að halda í görnul gildi?
(Miðað við málverk af bústnum maddonnum
þessa tímabils, verður þó að draga þá ályktun að
þær hafi dembt í sig mat í laumi, í ómældu
magni).
Sannarlega er það þetta sem Jónas gamli sá í
englinum sínum með húfúna og rauða skúfinn;
Himneskur kvenleiki.
Jónas sendi bréfdúfú, í gervi þrastar, til að
kasta kveðju á stúlkuna. Þessi vængjaði sendiboði
flutti sveitastúlku á íslandi kveðju skálds sem
skemmti sér á Hvids Vinstue og skálaði fyrir
heimsbyggðinni. Hún fékk kveðju frá þunglynd-
um stúdent með heimþrá. Við sjáum rómantísk-
an kavalér sleppa fúgli í fjöruborðinu.
Konur og vængir tengjast órjúfanlegum
böndum — ekki bara í auglýsingunum. Imyndin
er sú að konur eigi að vera stilltar og prúðar eins
og englar. Jafnvel svo stilltar að þær geta setið á
skýhnoðra og dinglað tánum, meðan þær slá á
hjartans hörpustrengi. Aðgerðalausar.
Skyldi kvenhár duga jafnvel í hörpu og boga?
ímyndir geta verið skaðlegar
Því heyrist oft fleygt að konur og stjórnmál fari
illa saman, ímyndarlega. Thatcher þurfti til að
mynda að fara í raddþjálfún og lækka sig um
áttund áður en nokkur nennti að hlusta á hana.
Eftir það gat hún grafið að vild undan þeim votti
af jöfnuði sem var að finna í bresku þjóðfélagi.
— Með karlaröddinni sinni.
Kannski áttu bresku börnin sem ólust upp
við Thatcher forsætisráðherra erfitt með að sætta
sig við að sjá karl í embættinu, rétt eins og þau
eiga erfitt með að sjá fyrir sér kóng en ekki
drottningu í höllinni. Hvernig á kóngur að geta
borið handtösku á úlnliðnum? Sömu kynlegu
efasemdirnar rugluðu norsk börn í ríminu þegar
landsmóðirin Gro Harlem Brundtland lét af
embætti og hann Torbjörn tók við. Og hér
spurðu krakkarnir: „Geta karlar virkilega orðið
forsetar?", þegar Ólafur Racnar tók við af Vicdísi.
Það er svona sem ímyndir festast við stöður.
Það er enginn sem heldur því fxam að þetta séu
kvennaembætti, við erum bara vön því að hafa
þar konu. Eins er þessu farið með mörg þau svið
sem karlar stjórna í dag. Við erum einfaldlega
vön því að hafá þar karla.
Fjölnismenn dagsins í dag
Við erum líka vön því að karlinn Jónas sé
rómantískur kavalér með heimþrá. Þannig birtist
hann í bláu skólaljóðunum. En jafnvel Fjölnis-
menn breytast með aldrinum. Nú eru Fjölnis-
menn orðnir einn Fjölnir og hann er að fara að
giftast poppstelpu ffá údöndum. Rómantíkin
felst ekki í sonnettum og þrastarkvaki heldur
rafmagnsbassa og hlébarðabikiníi. (Skyldi kven-
hár þá duga best í bassastrengi?)
Fjölnismennirnir fjórir horfðu heim með
tárvot augun en Fjölnismenn dagsins í dag
dreymir um að komast út. Þeir tárast ekki af
söknuði heldur af því þeir horfa svo fast upp í
vindinn meðan þeir vonast til að losna.
Brynhildur Pórarinsdóttir