Fjölnir - 04.07.1997, Qupperneq 60

Ragnar Bragason Skrípasýningar
Nýtt Fegurðarskyn
og Otrýming ffróvilca
Nú á tímum er nýtt fegurðarskyn ráðandi og
vísindin sem segjast vera hlutlaus reyna skipulega
að útrýma frávikum. Barist er við að afmá ein-
kenni náttúrunnar af líkömum okkar, öllu sem
truflar sjálfskynjun okkar sem fullkomnustu
dýrategund á þessari jörð. Hári er ofaukið,
líkamslykt er viðbjóðsleg, rop, prump og stunur
óviðeigandi. Meira að segja í gömlu prestaþjóð-
félögunum höfðu frávik meiri lífslíkur en í nú-
tímaþjóðfélagi þar sem mæðrum sem eiga von á
„skrímslum" gefst kostur á læknisfræðilegum
fóstureyðingum og barnamorð eru daglegt brauð.
Gömlu menningarþjóðirnar höfðu mismun-
andi viðhorf til frávika. Egyptar til forna hófu
skrípi á stall. Þar voru lífifræðileg frávik talin af
hinu góða og áttu greiða leið í áhrifastöður. Aftur
á móti slátruðu Grikkir og Rómverjar frávikum
skipulega. Óskilgetinn bastarður Viktoríutímans,
sósíalisminn, var böðull gömlu skrípasýninganna
í Evrópu. Bæði voru skrípasýningar bannaðar í
þjóðernissósíalisma nasista og eru enn þann dag í
dag bannaðar með lögum í gömlu Sovétríkjun-
um. Dvergum var algjörlega útrýmt í Þýskalandi
Hitlers. Þrátt fyrir að Hitler hefði bannfært frávik
og sett þau í gasklefa var hann sjálfúr skrípi á
Já, já_______________________________________
en svaraðu mér þessu, Helgi Þorgils Friðjónsson
margan hátt, grænmetisæta sem tók eiturlyf fram
yfir áfengi, bjó til fjölskyldu þar sem hundur tók
hlutverk barnsins og uppáhaldsmyndin hans var
King Kong.
i hiwu Ojúpq sjnlffi
Flestir fara í gegnum lífið kvíðandi því að lenda í
hræðilegri reynslu. Hin sönnu skrípi eru fædd
með hræðilega reynslu. Aðeins þau vekja bæði
yfirnáttúrulegan hrylling og samúð og gera
mörkin óskýr á milli karls og konu, kynorku og
kynleysis, manns og dýrs, hins stóra og smáa —
„Mér virðist
tilhneiging hjá
mönnum á mínum
aldri ogyngri til að
reyna að brjótast út
úr línu- og lita-
prufustíl abstrakt-
hugsunarinnar sem
virðist stundum
vera orðin nokkuð
þreytt og inni-
haldslaus, þó að í
upphafi hafi þar
fariðfiam róttœk
hugsun. Svo ég segi
eitthvað þá held ég
að margir hafi
misskilið siðmenn-
inguna í villi-
dýrinu. “
60
lnir
tinwit hanöa
islcndinqum
sumnr '97
1. Af hverju stundar þú myndlist?
„Hvor stundar hvort, listamaðurinn listina eða listin listamann-
inn? í upphafi, áður en hann vissi hver hún var, var hún trúlega
lífsmöguleiki fyrir hann. Listin er rannsókn á tilverunni þar sem
umbreyting á einhverju smáu eða tilfærsla getur breytt
ákveðnum hugmyndum. Hún er staður þar sem menn geta
komið saman og ekkert af hinu ytra hefur lögboðna merkingu,
en samt getur allt skýrst eða orðið að einskonar staðsetningu.
Þess vegna er ég þar."
2. Hvað hefur aðallega mótað list þína?
(bannað að vísa til listrænna áhrifavalda og íslenskrar náttúru)
„Ég hafði ekki gert mér miklar hugmyndir um list þegar ég las
„Lífsþorsta", sögu um ruglingslegan mann sem skar bút af eyra
sínu til að gefa gleðikonu og skaut sig, svo vitnað sé til tveggja
frægustu verka hans. Ef til vill hélt ég að það væri list, eins og
svo mörgum öðrum hefur dottið í hug. Ætli það hafi ekki verið
bræðingur af trú og efasemdum ásamt forvitni um eðli hlut-
anna sem hafi mótað list mína. Fyrst ég má ekki nefna listræna
áhrifavalda þá nefni ég t.d. Jens á Höskuldsstöðum sem gaf
kindunum sínum svo undarleg nöfn að þær breyttu hér um bil
um merkingu. Hann átti hund sem hét „komdu út" og þegar
hann kallaði á hann á kvöldin, kallaði hann: „Komdu inn, komdu
út." Höskuldsstaðir voru Höskuldsstaðir Laxdælu þar sem hver
þúfa og laut áttu sér kynlega sögu, og fyrst ekki má nefna
íslenska náttúru, þá voru þessar þúfur annars eðlis."
3. Hvernig hefur list þín mótað umhverfið?
„Ég var prófdómari við útskrift nemenda í MHl fyrir nokkru. Þar
vindur sér að mér kona og spyr hvort ég sé ekki Helgi Þorgils.
Hún sagðist hafa unnið í Cerðubergi þar sem mynd min „Riki
Póseidons" hékk nokkuð lengi. Hún sagði að talsvert hafi verið
kvartað undan henni þar sem hún þrengdi sér stöðugt inn í
Ijósmyndaramma af ráðstefnugestum, þeim til mikillar
armæðu. Þegar ég sýndi hana fyrst á Kjarvalsstöðum kallaði
þekktur borgarstjórnarfulltrúi á mig og skammaðist út í hana.
Hún var hengd upp í Ráðhúsinu við opnum þess, en staldraði
stutt við. Þessi uþphenging var tilefni talsverðra blaðaskrifa
sem jöðruðu við ærumeiðingar og atvinnuróg ef vilji hefði
verið til að taka því þannig. Skopmyndateiknarinn Sigmund
teiknaði hana og birtist sú teikning á síðu hans í Mogganum.
Þaðan fór myndin út i Höfða og var þar um stundarsakir. ind-
verskur safnari sá hana og bað fulltrúa pólitíkurinnar að koma
sér í samband við mig. Ég lét þennan fulltrúa pólitíkurinnar fá
upplýsingar um mig og e. t. v. eru þær einhversstaðar í loftinu
núna. Myndin er nú á norrænni farandsýningu sem ber nafnið
Likamsnánd."
а. Hver er eftírminnilegasta stundin á feriinum?
„Allur ferillinn rennur saman í eina stund. Ég nefni þó dæmi
þegar gröfustjóri kom að Höskuldsstöðum þegar ég var 7 eða 8
ára með „How to draw book". Hann teiknaði portret af mér í
þeim anda. Ég hermdi eftir henni og teiknaði jafnvel að hluta i
gegn. Fólkinu á bænum fannst mín mynd betri en fyrirmyndin,
sem sennilega var þó varla hlutlaust mat, og hældi mér óspart
fyrir hana. Þarna var ég orðinn þátttakandi í listrænni athöfn og
allnokkuð ánægður með sjálfan mig."
5. Ef þú værir lokaður inni í herbergi í tíu ár og mættir
mála það, hvaða lit myndir þú velja?
„Þegar ég var á 1. ári í MHl fékk ég þá hugmynd að láta loka mig
inni í hænsnakofa í mánuð eða svo með trönur, striga og liti. Ég
ætlaði að mála hænurnar. Ætli ég léti ekki mála herbergið í
þeim lit sem er algengastur á veggjum hænsnakofa. Hann
hlýtur að vera valinn af sögulegri reynslu með varþ í huga."
б. Nefndu fimm bækur/greinar sem opnuðu þér nýjan
skilning á listum.
„Ég svara þessu í sólskini undir húsvegg á Kjallaksstöðum og er
svarið alltaf rangt, en háð stund og stað — það eru svo margar
bækur: Laxdæla, Biblian, Sjálfstætt fólk, Endurtekningin (Sören
Kierkegaard) og Nietzsche (Zaraþústra)."
7. Hvað einkennir góða myndlist?
„Sjónrænir virsmunir. Einskonar svörun eða áreiti við ríkjandi
ástandi (ekki endilega neikvætt). Skipuleg hugsun sem þó er
ekki nauðsynlega skipuleg samkvæmt fyrirframgefnum formúl-
um að utan, heldur skipuleg innan eigin kerfis."
8. Af hverju á það besta í íslenskri myndlist fullt erindi við
umheíminn?
„Myndlistin er alþjóðlegt tungutak hvort sem hún er kölluð
þjóðleg eða eitthvað annað. Eins og hversdagslegar þarfir og
efni er í grundvellinum hið sama allsstaðar, stjörnurnar yfir
okkur o.s.frv. þá eru vísindi listarinnar einnig nauðsynleg öllum
til að reyna að skynja kjarnann í mannlegri hugsun. Hún er
sögulegur vitnisburður."
9. Hvernig hefur vægi myndlistar aukist undanfarinn áratug?
„Til þess að svara þessari sþurningu þyrfti ég að vera viss um að
vægi listarinnar hafi aukist undanfarinn áratug. Það hafa verið
og eru mikilvægir hlutir að gerast, stundum opinberir í
flugeldalíki, stundum hljóðlátir og ósýnilegir. Mér virðist þó
tilhneiging hjá mönnum á mínum aldri og yngri til að reyna að
brjótast út úr línu- og litaprufustíl abstrakthugsunarinnar sem
virðist stundum vera orðin nokkuð þreytt og innihaldslaus, þó
að í upphafi hafi þar farið fram róttæk hugsun. Svo ég segi eitt-
hvað þá held ég að margir hafi misskilið siðmenninguna í villi-
dýrinu."
10. Hver er höfuðstyrkleiki þinn?
„Heildarhluturinn. Ef einn hlutur gengur ekki upp gengur
heildin ekki upp heldur."
11. Tilgreindu þrjár ástæður fyrir sýningarhaldi þínu sem ekki
liggja í augum uppi.
„Eftir hverja sýningu hér á íslandi hugsa ég með mér að ég hafi
enga ástæðu eða löngun til að sýna aftur, en smám saman
magnast einhver innri spenna sem e. t. v. má líkja við jarðhrær-
ingar og ætli sýningin (sjóið) sé ekki gosið. Úti bera menn sig
eftir listinni og sýningin verður einskonar þögul samræða milli
listamanna og galleríanna. Þar kynnist maður listamönnum og
listnjótendum sem skilar sér í andrými og frelsi. Sýningin gefur
manni það frelsi að fæðast á ný."
12. Skiptir almenningshylli þig máli?
„Það held ég ekki. Ég hef vissa nautn af einsemd. En ætli ég
þurfi ekki eins og tilvistarsþekingarnir á öðrum að halda til að
teljast vera til."
13. Hvað er mest gefandi við það að vera myndlistarmaður?
„Það að vera maður. Það er líka gott að vera á gangi þegar
myndverk, sem e. t. v. hefur verið að mótast á löngum tíma,
opnast og gengur upp á einu augnabliki. Það var þó hvorki háð
stundinni né staðnum og því var ekki lokið því það þarf að
endurvinna hugljómunina."
ia. Að hve miklu leyti lifir þú á listinni
(og hvernig bitnar það á þínum nánustu)?
„Stundum sel ég myndverk, stundum kenni ég, stundum fæ ég
listamannalaun, stundum lifi ég varla. Við borðum og sofum og
reynum að haga okkur eftir fjárhagslegri innistæðu. Konan min
hefur fastar tekjur."
15. Ef þú fengir 70 milljónir fyrir að búa ekki til myndlist,
tækir þú boðinu?
„70 milljónir eru ef til vill freistandi sé þeim veifað fyrirframan
nefið á manni. Ég held þó ekki, mig langar ekki til að láta nokk-
urn mann segja hvað ég eigi að gera og hvað ekki. Mér hefur
alltaf leiðst fólk sem hefur ætlað að hjálpa mér með þeim
hætti. En ef ég mundi nú þiggja þessar 70 milljónir, væri það þá
ekki þar með orðið að listaverki?"