Fjölnir - 30.10.1997, Qupperneq 88

Fjölnir - 30.10.1997, Qupperneq 88
Jónas Sen Sinfónía eftir Cuð KB BETUR SJÁ AUGU EN AUGA Fáðu í lið með þér fólk sem hefur aðra sýn en þú á veruleikann. Einhverja sem eru algjörlega fyrir utan það svið sem þú ert að fást við. Til dæmis 6 ára barn, guð- fræðing, lögregluþjón, alþingismann o.s.frv. Cerðu tilraunir með mismunandi viðhorf og sýn fólks á því viðfangsefni sem þú ert að fást við. Sömuleiðis er hún orðin þreytt gamla klisjan að fyrstu fjórir tónarnir í fimmtu sinfóníu Beet- hovens séu táknrænir fyrir örlögin að berja á dyr hins heyrnarlausa tónskálds. Það er miklu meira spunnið í þá en það. Gárungar hafa reyndar bent á að mjög svipaðir tónar heyrast í fjórða píanó- konsertinum eftir sama tónskáld og hafa að von- um spurt hvort eitthvað annað en örlögin hafi þar verið að banlta upp á hjá Beethoven. Eða þá að örlögin hafi verið að berja á dyr einhvers ann- ars. Þetta sýnir hve allar útskýringar á innihaldi tónlistar sem ekki er sungin og ekld er svonefhd prógramtónlist eru tilgangslausar. Það er eiginlega ekki hægt að skilgreina andann — eða andagift- ina. Þegar það er reynt kemur það kjánalega út. Sérstaklega þegar abstrakt fyrirbæri á borð við tónlist er annarsvegar. Talerrtið og séwiið HUGMYNDA- MINNISBÓK Þú ert alltaf að fá hug- myndir, þegar þú ert í baði, í svefni eða á ferð f bíl. Hug- myndir skjóta upp kollinum við ótrúlegustu aðstæður. vendu þig á að skrifa niður hugmyndir þínar, f bók eða á lítil sþjöld. Seinna getur þú skoðað það sem þér hefur dottið í hug og útfært hug- myndirnar á nýtilegan hátt. Ef þú gleymir hugmynd.er hún að eilífu glötuð. Skrif- aðu niður strax allar þær hugmyndirsem þú færð. NÚNA! Hæfileikinn til að spila vel á hljóðfæri er ekki al- gengur. Það vita allir tónlistarkennarar. En að geta samið innblásna tónlist er samt miklu sjald- gæfara. Það þarf snilligáfú til þess. Og aðeins sárafáir búa yfir henni. Alfreð Flóki sagði einhverju sinni: „Talentið streðar; séníið leikur sér.“ Ég er nú eldd viss um að þetta hafi verið rétt hjá meistaranum; Brahms, sem var óumdeilanlega snillingur, var hvorid meira né minna en tuttugu ár að streða við að semja fyrstu sinfóníu sína. Hann var þó ekki bara að fást við hana á þessum tuttugu árum, hann samdi líka margt annað. En hann var ekkert að leika sér; hann þurfti virldlega að hafa fyrir því að koma snilldarverkum sínum í endanlegan bún- ing. Það er samt munur á talenti, þ. e. þeim sem hefúr hæfileika, og innblásnum snillingi. Flóki sjálfúr var snillingur og hafði ekki mikið fyrir teikningum sínum. Kannski var hann líka að hugsa um Mozart þegar hann greindi á milli snillings og talents — Mozart virtist a. m. k. ekki hafa haft mikið fyrir list sinni. Ef einhver hefúr leikið sér að því að semja tón- list, þá var það hann. Hann sagði sjálfúr að hugmyndir sínar kæmu eðlilega og hann þyrfti ekki — né gæti neytt þær ffarn. Stundum reyndi hann meira að segja að fá frið fyrir innblæstrinum! Þá spilaði hann billiard eða eitthvað annað, en það dugði oft ekki til. Mozart gat ekki varpað skýru ljósi á eðli innblásturs og hvaðan hann kemur. Hann fékk bara hugmyndirnar, og ef honum líkaði það sem hann heyrði innra með sér, þá lagði hann tón- listina á minnið. Svo óx hún og áður en varði var tónverkið svo til fúllsamið í huga hans. Hann gat þá „séð“ allt verkið í heild; hann gat heyrt það allt í einu, á sama augnablikinu þó það væri Auglýsíng Beethoven virðist á hinn bóginn hafá trúað því að hann væri í beinu sambandi við Guð almátt- ugan. Það væri Almættið sem blési honum í brjóst snilldarlegum hugmyndum. Hann var þó ekki að meina að hann væri viljalaus miðill í blakkáti, sem vissi ekki af sér fyrr en heil sinfónía væri komin á skrifþúltið. Þvert á móti hafði hann mikið fyrir því að semja, eins og sjá má af hand- ritum hans, þar sem oft hefúr verið krassað yfir heilu kaflana. Samt er vel hægt að ímynda sér að upphaflegu hugmyndirnar hafi komið frá ein- hverjum englum; svo stórkosdeg er þessi tónlist. Eitt sinn var Beethoven að stjórna nýju hljómsveitarverki eftir sjálfan sig. Á fyrsm æfing- unni kvartaði konsertmeistarinn yfir því að stað- ur nokkur í verkinu væri svo illa skrifaður að það væri varla hægt að spila hann. Þá æpti Beethoven: „Þegar ég samdi þetta verk, þá vissi ég að ég væri innblásinn af Guði almáttugum. Heldur þú að ég taki eitthvert tillit til þinnar vesælu fiðlu þegar HANN talar til mín?“ í bréfi nokkru sagði Beethoven líka: „Ég veit að Guð stendur nær mér en öðrum tónskáldum; ég á samneyti við hann án þess að óttast.“ Brahms sagðist einnig eiga samfélag við Guð þegar hann samdi. í viðtali við Arthur nokkurn Abell í bókinni Talks with Great Composers sagði hann eftirfarandi: „Að skynja einingu við skáp- arann, eins og Beethoven gerði, er dásamleg og lotningarfúll reynsla. Afar faar manneskjur hafa náð þessu, og einmitt þessvegna eru svo fá mikil- hæf tónskáld og skapandi snillingar...“ Og þegar Brahms lýsti því hvernig hann fékk hugmyndir sínar, sagði hann: „Ég finn titring sem hrærir vitund mína. Þetta er Andinn sem uppljómar sálarkraftinn innra fyrir mér og í þessu upphafna sálarástandi sé ég skýrt það sem mér er óljóst dags daglega; þá finn ég að ég get tekið við innblæstri að ofan, eins og Beethoven gerði.“ Og Brahms talaði um einingu við Guð og sagði að í þessari trúarvímu kæmu hugmyndirnar, beint frá skapar- anum, og þá sæi hann stefin í huganum, gjarnan með viðeigandi hljómum og jafnvel í réttri hljóð- færaskipan. Cuðleg tónlist Á maður að trúa þessu? Hvorki Beethoven né Brahms voru einir um að telja sig fá innblásmr af himnum ofan. Nefna má líka Wacner, Scriabin, Richard Strauss og Robert Schumann. En þessi tónskáld vom reyndar uppi á tímum þegar guð- dómlegur innblástur var talinn staðreynd. Á ensku merkir orðið „genius“ snillingur. Það er komið af „genio“ sem þýðir andi, ekki andi í merkingunni andagift, heldur vofa. Snillingar voru fyrr á tímum álimir hafa fylgju sem bæri ábyrgð á snilldinni. Það segir sig sjálft að þaðan er orðið innblástur komið. En hvaðan sem innblástur kemur hlýtur að vera ljóst að snillingur þarf að vera í annarlegu ástandi þegar hann semur tónlist. Brahms talaði um einkennilegt hugarástand, einhverskonar trans, sem kæmi hugmyndunum af stað. Og Mozart sagði að þetta hugarástand væri eins og skýr draumur. Það er því ljóst að innblástur kem- ur að handan, hvort sem það er handan við dauðann eða bara handan við vökuvitundina. Ef innblásin tónlist kemur frá Guði hljóta einhver dulin skilaboð frá almættinu að vera falin í níundu sinfóníu Beethovens, svo dæmi sé tekið. Persónulega skynja ég þetta verk alltaf eins og einhver máttarengill stígi niður til jarðar- innar í smtta stund til að flytja mannkyninu stórkostlegan boð- skap. Mér finnst ég vera í beinu sambandi við sannleikann þegar ég hlusta á þessa sinfóníu. Og þá finnst mér sem ég skilji allt. En að koma orðum að því er önnur saga. Orð tala til skynseminnar, og orð geta auðveldlega leitt mann út í allskyns rökleysu. Á endanum er maður kominn lengra frá sannleikanum en í upphafi. Tónlist er affur á móti handan við rök. Eða þá að hún á sér sína eigin rökfræði. Innblásin tónlist talar beint til innsæisins, og ég held að það sé þar sem maður skilur andann. ■ ■# V ■ „Mozart gat ekki varpað skýru Ijósi á eðli innblásturs og hvaðan hann kemur. Hannfékk bara hugmynd- imar, og efhonum líkaði það sem hann heyrði innra með sér, þá lagði hann tónlistina á minnið. Svo óx hún og áður en varði var tónverkið svo til fullsamið í huga hans. Hann gatþá „séð“ allt verkið í heild; hann gat heyrt það allt í einu, á sama augnablikinu þó það vœri langt. Þá var bara handavinnan eftir — að skrifa það niður á blað. “ langt. Þá var bara handavinnan eftir — að skrifá það niður á blað. Mozart stundi því eitt sinn upp úr sér að hann upplifði innblástur eins og einstaklega skýr- an draum. Lengra fór hann ekki í lýs- ingum sínum, en það má gera sér í hugarlund að hann hafi verið í ein- hverskonar leiðsluástandi þegar hann samdi. Sumir hafa meira að segja hald- ið að það hafi verið af yfirskilvitlegum toga. Mozart nefndi þó aldrei Guð er hann var að lýsa þessu, en hann þakk- aði samt Guði fyrir hæfileika sína. i snmbandi wið Cuð?
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100

x

Fjölnir

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Fjölnir
https://timarit.is/publication/985

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.