Læknablaðið - 15.05.1995, Blaðsíða 6

382
Ritstjórnargrein
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81: 382-4
Samskipti læknis við sjúklinga
Vísindaleg læknisfræði er ung og hófst ekki
að ráði fyrr en á síðasta fjórðungi 19. aldar.
Alkunna er að það eru vísindi og tækni sem
hafa áorkað hinum gífurlegu framförum sem
orðið hafa í læknisfræði, gert hana máttuga þar
sem hún áður var vanmegnug og leitt til þess að
undur nútímalæknisfræði eru mikil. Fyrri tíma
læknisfræði mátti sín lítils eða einskis þegar um
þunga og alvarlega sjúkdóma var að ræða.
Virk og gagnleg lyf voru sára fá fyrir hendi og
örðugt var að koma við aðgerðum fyrir daga
smiteyðingar og smitgátar sem ekki voru inn-
leidd hér á landi fyrr en kringum síðustu alda-
mót.
Aftur á móti áttu læknar sér bandamann í vis
mediatrix naturae, það er græðimætti náttúr-
unnar, þeim sem bjó og býr í hverjum og einum
einstaklingi. Hippókrates hinn forngríski faðir
læknisfræðinnar og nafnkenndi brautryðjandi í
læknislist og siðfræði lækna var fæddur um 460
f. Kr. á eynni Kos við strönd Litlu Asíu. Hann
sagði: „Pó að sjúklingurinn sé sér meðvitandi
um að sjúkdómsástand sitt sé hœttulegt getur
hann endurheimt heilbrigði sitt einfaldlega með
því að verða þess áskynja að lœknirinn hefur til
að bera náungakœrleika." Hippókrates gefur
hér til kynna græðandi áhrif samskipta læknis
við sjúkling. Og frá dögum Hippókratesar
fram á tíma vísindalegrar læknisfræði var lækn-
isfræðin að mestu leyti persónuleg, en þó að
lækningar væru máttlitlar lengstum á öllum
öldum voru þær þó ekki með öllu áhrifalausar.
Stærsti þátturinn, uppistaðan í hvers konar
meðferð var viðræða læknisins við sjúklinginn,
því að hún var næstum allt það sem hægt var að
gera.
í inngangi að ritinu Lœknar á íslandi 2.
úgáfu frá 1970 fyrra bindi telur Vilmundur
Jónsson landlæknir upp 158 leikmenn sem
fæddir voru frá 1709-1883 og voru einkum og
almennt rómaðir fyrir lækningar á því tímabili
sem hér urn getur án þess þó að hafa hlotið til
þeirra formlegt lækningaleyfi. Nefnir hann þá
lækningamenn (1). Vilmundur telur að þeir
muni hafa verið nærfærnir að eðlisfari, hag-
leiksmenn með smiðsauga og að þeir hafi séð
betur en aðrir hvað að var þegar sjúkdómar
eða slys hentu fólk og þeir fóru höndum um
hina sjúku eða slösuðu. í þessum hópi hafi
vafalítið verið að finna réttnefnda skottulækna
en þegar skynsamlegrar varfærni var gætt gat
lækningamönnum farið rnargt vel úr hendi.
Stöku menn meðal þessara lækningamanna
komust í svo mikið álit meðal alþýðu manna að
þeir hiutu viðurnefnið græðari. í þessum lækn-
ingum munu það hafa verið samskipti lækn-
ingamanns við sjúkling, persónulegar lækning-
ar, græðiáhrif lækningamannsins sem skiptu
máli fyrir sjúklinginn
Með tilkomu árangursríkra vísinda og tækni
virðist mannlegi þátturinn í læknisfræði hafa
minnkað, viðræður, tjáskipti og huglæg tengsl
læknis við sjúkling orðið minni og fjarlægð
þeirra á milli aukist (2). Þess háttar þróun í
samskiptum læknis við sjúklinga sína kann að
auka á óánægju þeirra með lækna, þjónustu
þeirra og verk og ef til vill draga úr umburðar-
lyndi þeirra gagnvart mistökum þeirra og ófull-
komleika og jafnvel stuðla að málsóknum
sjúklinga á hendur læknum (3). Vísindaleg og
tæknileg læknisfræði er ekki nóg ein sér jafnvel
þó að með henni einni saman batni sjúklingi
bæði fljótt og vel. An tímafrekra viðræðna við
sjúklinginn minnkar mannlegi þátturinn í
læknisstarfinu. Læknisstarfið þarf að vinna
bæði af vísindalegri kunnáttu í læknisfræði og