Læknablaðið - 15.05.1995, Blaðsíða 60

430
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
Tafla II. Meðferd beinþynningar — almenn atriði. Á bœði við meðferð i'forvamarskym og á brotastigi.
1. Hreyfing, líkamsrœkt: Gönguferðir, skokk, hlaup, vöðvastyrkjandi æfingar (m.a. baksund).
2. Matarœði: Kalkrík fæða, fyrst og fremst mjólkurvörur. Ráðlagðir dagskammtar:
Beinþynning eða
1-10 ára 11-19 ára > 20 ára mikil áhætta / aldraðir
D-vítamín lOpg (400 ae) lOpg lOpg 10-20pg
Kalk 800mg 1200mg 800mg 12-1500mg
Forðast mjög hátt prótínhlutfall í fæðu.
3. Forvamirgegnfalli: Forðast dettni (líkamsrækt, draga úr notkun lyfja er stuðla að réttstöðusvima, ljarlægja
slysagildrur, svo sem lausar mottur og rafrnagnssnúrur.
sljóvgandi efna, svo og lyfja er
valdið geta blóðþrýstingsfalli í
réttstöðu.
4. Tóbaksbindindi
Sértæk meðferð
Hér er fyrst og fremst um að
ræða uppbótarmeðferð við tíða-
hvörf hjá konum (tafla III).
Flestum rannsóknum ber sam-
an um að hætta á beinbrotum
minnki umtalsvert hjá þeim
konum sem nota estrogen í að
minnsta kosti 10 ár eftir tíða-
hvörf. Alvarlegasta afleiðing
beinþynningar er mjaðmarbrot
og sé reiknað með 15% líkum á
slíku broti og minnkun áhættu
um þriðjung með hormónagjöf
virðist margt mæla með slíkri
gjöf í forvarnarskyni, ekki síst
þar sem tíðni brota af völdum
beinþynningar mun líklega auk-
ast verulega á næstu árum.
Margt mælir þó gegn því að
miklum meirihluta kvenna sé
veitt slík meðferð án þess að
reynt sé með einhverju móti að
velja þær úr sem í mestri hættu
eru. í fyrsta lagi yrði kostnaður
vegna lyfjatöku og nauðsynlegs
lækniseftirlits mjög mikill. I
öðru lagi er ljóst að ýmsar auka-
verkanir og óþægindi, þar á
meðal áframhaldandi blæðingar
myndu fæla margar konur frá
notkun þessara lyfja. Fram hef-
ur komið í erlendum rannsókn-
um að umtalsvert hlutfall
kvenna hættir hormónatöku
strax á fyrstu mánuðum með-
ferðar. Því þarf að vera hægt að
réttlæta notkunina í hverju til-
viki nreð einstaklingsbundnu
mati á áhættu. Því miður er það
svo að tilvist þekktra áhættu-
þátta dugar ekki ein sér til að
afmarka þann hóp sem hor-
mónameðferð gagnast nema að
takmörkuðu leyti. Því hafa von-
ir verið bundnar við að unnt
væri að segja fyrir um áhættu á
beinbrotum í framtíðinni með
einni mælingu á beinþéttni við
tíðahvörf. Þetta er að vissu leyti
rétt, en forspárgildi slíkra mæl-
inga verður aldrei meira en svo
að í besta falli er unnt að meta
hlutfallslega áhættu þeirra sem
eru til dæmis í neðsta fjórðungi
beinþéttni miðað við þá sem eru
til dæmis í miðju eða efsta fjórð-
ungi (sjá greiningu). Undir slík-
um kringumstæðum hefur mæl-
ing, til dæmis í framhandlegg
gefið allgóða raun. Þannig er
eðlilegt að álykta að þær konur
sem eru til dæmis í neðsta fjórð-
ungi síns aldurshóps í tíðalok
séu í verulegri hættu að brotna
síðar af völdum beinþynningar
og ættu því sterklega að hug-
leiða meðferð með hormónum.
Við hormónagjöf eftir tíða-
hvörf þarf þó að huga að fleiri
atriðum en beinþynningu.
Flestar konur nota hormón við
tíðahvörf til þess að slá á tíða-
hvarfseinkenni og þá yfirleitt
um skamma hríð. Niðurstöður
nýlegra íslenskra rannsókna
sýna að allt að 50 af 100 ís-
lenskra kvenna nota hormóna-
lyf við tíðahvörf, en aðeins 10-
20 af 100 lengur en eitt ár. Lang-
tímameðferð virðist því enn
ekki hafa rutt sér til rúms svo
neinu nemi hér frernur en ann-
ars staðar.
Hin síðari ár hefur sú kenning
að estrogengjöf eftir tíðahvörf
dragi úr líkum á kransæðasjúk-
dómum meðal kvenna styrkst
mjög. Ljóst er þó að samband
kynhormóna og hjartakvilla er
mjög flókið og enn er veiga-
miklum atriðum ósvarað hvað
varðar heppilega skammta,
hormónasamsetningu, lyfja-
form og hvernig haga skuli með-
ferð á sem hagkvæmastan máta.
Vitað er að estrogengjöf breytir
ýmsum áhættuþáttum hjarta-
sjúkdóma (LDL kólesteról
lækkar, HDL kólesteról hækk-
ar, ýmsar breytingar verða á
storkuþáttum blóðs, fastandi
blóðsykur og insúlín lækka).
Auk þess er líklegt að estrogen
hafi bein áhrif á æðaveggi til
góðs.
Niðurstöður ýmissa faralds-
fræðilegra rannsókna benda til
þess að líkur á kransæðasjúk-
dómum minnki verulega (um
35%) við langtíma estrogen-