Læknablaðið - 15.05.1995, Blaðsíða 16

390
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
ef hún veikist sjálf má lehgja orlofið enn meira
inn í meðgönguna. Orlof eftir fæðinguna er sex
mánuðir. í Noregi er fæðingarorlof 33 vikur og
möguleiki að lengja það í 42 vikur. Einnig má
taka allt að 12 vikum fyrir fæðingu, en þá
skerðist orlof eftir fæðingu sem því nemur (3).
Svíar hafa gengið lengst í löggjöf um fæðingar-
orlof. Þar er orlofið 15 mánuðir en möguleiki
er að hefja töku þess allt að tveimur mánuðum
fyrir fæðingu. Þá skerðist tíminn með barninu
sem því nemur. Til eru lög þess efnis, að sé
konan í erfiðisvinnu og geti ekki fengið sig
flutta til, eigi hún rétt á að vera í orlofi 50
síðustu dagana fram að fæðingu án skerðingar
á orlofi eftir fæðingu (4). I Finnlandi er fæðing-
arorlof 55 vikur (um 13 almanaksmánuðir). Má
það hefjast allt að 10 vikum fyrir fæðinguna, en
í síðasta lagi sex vikum fyrir hana. Að auki
bætist við orlof í meðgöngunni sé konan í erfið-
isvinnu.
Nokkrar rannsóknir hafa verið gerðar á
Norðurlöndunum til að kanna veikindaforföll
kvenna í meðgöngu. f Noregi voru 50,8% úti-
vinnandi kvenna frá vinnu vegna veikinda einu
sinni eða oftar en einungis 29,3% í meira en 14
daga (3). Af þessum 29,3% fengu flestar veik-
indavottorð í 36. viku og þótti það styðja þörf-
ina fyrir möguleika á orlofi í meðgöngu (3).
Þessi athugun var gerð fyrir víkkun á orlofs-
reglum (árið 1986). í annarri norskri athugun
reyndist 81% kvenna hafa fengið veikindavot-
torð í meðgöngu, oftast á síðasta þriðjungi
meðgöngu (1). í Svíþjóð eru um það bil 70%
útivinnandi kvenna frá vinnu í meðgöngu
vegna veikinda í að meðaltali 66 daga, en 15%
þessara kvenna höfðu möguleika á orlofi í
meðgöngu vegna erfiðrar vinnu (4). I Dan-
mörku kom fram að 43% kvenna voru frá
vinnu vegna veikinda í meðgöngu í að meðal-
tali 8,4 vikur, til viðbótar rétti á orlofi í fjórar
til átta vikur fyrir fæðingu. Það er athyglisvert
að réttur til orlofs fyrir fæðingu virðist ekki
draga úr forföllum frá vinnu í meðgöngu á
Norðurlöndum, enda mundi þá tímalengd or-
lofs eftir fæðingu skerðast. Fjarvistir frá vinnu
bætast við lögboðinn rétt.
Algengt virðist að konur vinni í meðgöngu,
en verði síðan að hætta vegna meðgöngukvilla
eða þreytu. Þessi athugun var gerð til að fá
mynd af því hve oft konur á Islandi hætta vinnu
og af hvaða orsökum. Konurnar voru valdar
þannig að þær fæddu í tveimur aðskildum mán-
uðum, þar sem áhrifa sumarfría gætti aðeins í
öðrum mánuðinum. Að öðru leyti var ekki
beitt neinu forvali sem hefði átt að hafa áhrif á
niðurstöður, enda reyndust grunnbreytur eins
og aldur, fyrri barneignir, meðgöngulengd,
fæðingarþyngd og kynjaskipting barna vera
eins og yfirleitt er á íslandi (10-13). Þessar
breytur voru álíka þegar konurnar voru bornar
saman eftir því í hvorum mánuðinum þær
fæddu. Úrtakið getur því líklega lýst því sem
almennt er meðal íslenskra kvenna.
Næstum tvær af hverjum þremur konum sem
hættu vinnu urðu að gera það vegna með-
göngukvilla. Hinar hættu vegna þess að þær
höfðu áður ákveðið að hætta vinnu við tiltekna
meðgöngulengd eða nýttu sér sumarleyfi, en
það átti aðeins við um þær sem luku meðgöngu
á vanalegum sumarleyfistíma. Nálega ein af
hverjum sex hafði fengið vottorð, oftast til
vinnuveitanda, sem sýnir að vinnuveitandi
greiðir oft laun í veikindum á meðgöngu. Þessi
fjöldi er líklega of lágt metinn þar sem allmarg-
ar konur sögðust hafa fengið vottorð til vinnu-
veitanda þótt afrit fyndust ekki í mæðraskrám.
Munur var á lengd vinnuframlags í meðgöngu
milli helstu starfsstétta, einkum milli þeirra
sem unnu erfiðari vinnu og vinnu sem teljast
mátti líkamlega auðveld.
Flestar konur vinna í meðgöngu hér á landi,
enda er atvinnuþátttaka kvenna mikil, 76,5% á
aldrinum 16-74 ára (14). Hins vegar kom á
óvart að níu af 10 konum hætta að vinna áður
en að fæðingu kemur og að jafnaði tveimur
mánuðum fyrir fæðinguna. Um 10% hætta
áður en 20 vikur eru liðnar af meðgöngu, aðal-
lega vegna blæðinga eða annarra veikinda.
Aðrar hætta um miðja meðgöngu (eftir 24 til 31
viku), oft vegna stoðkerfisverkja. Athyglisvert
var að af þeim sem fæddu í september og hættu
vinnu á þessum tíma voru flestar námsmenn
eða kennarar og áttu langt sumarfrí. Þær sem
fæddu í nóvember hættu hins vegar nánast allar
vegna þreytu og svefnleysis auk stoðkerfis-
verkja.
Flestar kvennanna hætta á síðasta hluta
meðgöngu, um þremur vikum fyrir lok eðlilegs
meðgöngutíma. Algengasta ástæðan er þreyta
en einnig ber á meðgöngueitrun og stoðkerfis-
verkjum. Tiltölulega fáar konur virðast vinna
allt fram að fæðingu, en í þeim hópi eru eink-
utn þær sem fæða fyrir áætlaðan fæðingardag
(um 60%) og því var meðgöngulengd styttri
hjá þeim sem unnu til loka meðgöngu. Hins
vegar var ekki munur á fæðingarþyngd hjá