Læknablaðið - 15.05.1995, Blaðsíða 25

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
399
er það möguleiki, en við efumst um að slíkt
skýri allan þennan mismun. Við teljum skýr-
inguna á þessu fyrirbæri frekar vera þá að
meira sé leitað að sjúkdómnum þar með mjó-
girnissýnatöku en nytjahlutfall rannsóknarinn-
ar er það sama þar og annars staðar á landinu.
Þar eru því einfaldlega fleiri skoðaðir og þann-
ig virðast fleiri tilfelli greind. Okkur grunar að
sjúkdómurinn sé þekktari meðal lækna á þessu
svæði og jafnvel einnig meðal almennings.
Meira virðist gert af því fyrir norðan að útiloka
kvillann með sýnatöku hjá þeim sem hafa væg
ósérhæfð meltingareinkenni. Þannig teljum
við að það sé algengara fyrir norðan en sunnan
að væg klínisk tilfelli af glúten-garnameini
greinist. Okkar könnun styður reyndar þessa
tilgátu. Það má því hugleiða hvort sjúkdómur-
inn sé vangreindur sunnan heiða. Þannig verð-
ur erfiðara að rökstyðja að algengi glútenóþols
í görn sé mun lægra á íslandi en í nágranna-
löndunum, það er ef tölurnar að norðan eru
yfirfærðar á allt landið. Slíkur samanburður
milli landa er þó mjög óeðlilegur að okkar
mati, sérstaklega þar sem við höfum engar töl-
ur yfir heildarfjölda sýna erlendis rniðað við
íbúafjölda, né um nytjahlutfall þeirra.
Ekkert er vitað unr hugsanleg áhrif unrhverf-
is og þá sérstaklega fæðuvals á þessa landfræði-
legu dreifingu glútenóþols í görn og almennt
um meint lágt algengi hér, borið saman við
nágrannalöndin. Sérstaklega má færa fyrir því
rök að fæðuval skipti rnáli fyrir ungbörnin, að
stutt brjóstagjöf og glúten (kornmatur) gefið
snemma, þegar þarmaslímhúð er lítt þroskuð,
geti ýtt undir tilurð sjúkdómsins (11).
Það er ljóst að erfðir skipta miklu máli í
tilurð sjúkdómsins (1). í þessari rannsókn
fundust þrír einstaklingar (11% sjúklinga) með
glútenóþol í sörnu fjölskyldunni. Fjölskyldu-
rannsóknir hafa sýnt að nákomnir ættingjar
sjúklings með glúten-garnamein hafa 10% lík-
ur á að fá sjúkdóminn (1). Flestir sjúklingar í
okkar rannsókn hafa verið vefjaflokkaðir og
kom í ljós sterk fylgni við HLA DR3, DQ2, en
84% þeirra höfðu þann vefjaflokk (12). Þetta
er sami vefjaflokkur og tengist sjúkdómnum í
Norður-Evrópu (1,14,15). Þannig er erfða-
mynstrið hér hið sama og í nágrannalöndunum
þar sem sjúkdómurinn er algengari. í ljósi
þessa er líklegt að umhverfisþættir á íslandi
vegi þyngra en erfðir í því hve sjaldgæfur sjúk-
dómurinn er hérlendis. Það ber einnig að hafa í
huga í umræðu um tíðni og algengi glútenóþols
að tölur þar að lútandi eru breytilegar (hækka
eða lækka) eftir árum, samanber faraldsfræði-
legar rannsóknir frá Finnlandi og Skotlandi
(13).
Klínísk einkenni íslenskra sjúklinga eru
keimlík þeim sem greint er frá í öðrum löndum
(1). Einkennin geta verið margvísleg, misslæm
og stundum lítil sem engin. Þau eru oft al-
menn, til dæmis óskýrð þreyta, eða tengjast
öðrum líffærakerfum svo sem beinum. Athygl-
isvert er að enginn greinist með krabbamein,
en glútenóþol í görn er áhættuþáttur fyrir ýmsa
slíka sjúkdóma og þá sérstaklega eitilsarkmein
og kirtilmyndandi krabbamein í smáþörmum
(1). Það er ekki óalgengt að sjúklingur sé ein-
kennalaus frá meltingarvegi (1) og athyglisvert
er að 25% sjúklinga okkar höfðu ekki niður-
gang. Það að sjúklingurinn geti verið ein-
kennalaus, sjúkdómurinn sé þögull, þrátt fyrir
greinanlegan slímhúðarskaða bendir til þess að
algengi sjúkdómsins hér sem annars staðar sé
örugglega hærra en mælt er. Umfang sjúk-
dómsins verður enn meira ef þeir eru taldir
með sem hafa svokallað meint dulið (latent)
form, það er glútenóþol án merkjanlegra vefja-
breytinga í þarmi (16). Glúten mótefni eru ef til
vill nothæf til að greina þetta meinta byrjunar-
stig sjúkdómsins (17), en það er þó hvergi tekið
með í faraldsfræðilegum rannsóknum, saman-
ber inntökuskilyrði fyrir glúten-garnamein
(tafla I).
Eins og getið er um að ofan er glútenóþol í
görn oft lúmskur sjúkdómur og rétt greining
getur dregist lengi. Þetta skýrir að hluta til
greiningartöf um 16 ár að meðaltali hjá okkar
sjúklingahópi. Það þarf því nauðsynlega, og er
hægt að okkar mati, að flýta réttri greiningu
hjá þessum sjúklingum með enn meiri fræðslu
um sjúkdóminn fyrir lækna og almenning.
Læknar þurfa til dæmis alltaf að muna eftir
þessum sjúkdómi þegar rannsökuð er óútskýrð
beinþynning, blóðleysi vegna járnskorts eða
megrun. Þegar hefur verið nefnd til sögunnar
hnitmiðaðri og meiri notkun á glúten mótefna
mælingum. Að lokum má nefna að þeir læknar
sem spegla ættu að vera enn betur vakandi fyrir
sjúkdómnum, en hann má iðulega greina með
berum augum í slímhúð annars hluta skeifu-
garnarinnar (18).
I samantekt ályktum við að glúten-garna-
mein virðist vera fátíður sjúkdómur á íslandi,
þótt tíðnin hafi farið verulega vaxandi síðustu
árin. Sjúkdómurinn er sérstaklega sjaldgæfur