Læknablaðið - 15.05.1995, Blaðsíða 7

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
383
færni í mannlegum samskiptum. Yfirleitt verð-
ur þó ekki sagt um lækna að „svo er án bænar
sálin snauð/sjónlaus, köld og rétt steindauð" en
ef til vill verður þó hugur læknisins tómari og
fátækari en ella án persónulegs viðtals við
sjúklinginn.
Fyrr á árum, á tímum viðtalslækninga voru
það tvennskonar eiginleikar sem voru einkum
þýðingarmiklir í eðlisfari læknisins. Annars
vegar var það brennandi áhugi á fólki og áköf
forvitni um það, hins vegar meðfædd hæfni til
væntumþykju sem erfitt er að öðlast, en er
læknum enn í dag til baga að vera án (2). Alla
tíð er mikilvægt að sjúklingurinn finni að lækn-
irinn láti sér annt um hann.
í samskiptum við sjúklinga skiptir máli sú
tillitssemi sem felur í sér að sjúklingurinn hafi
allajafna á réttu að standa í minni háttar
ágreiningsatriðum eins og viðskiptavinur í
verslunum við afgreiðslufólk og hann sé aldrei
þvingaður til eins eða neins í jáyrðum við skoð-
unum, rannsóknum eða aðgerðum. Mikilvæg
er nærfærni, einlægni, alúð, hjartahlýja og
virðing fyrir sjúklingnum en virðing er þar lyk-
ilorð eins og í mannlegum samskiptum yfir-
leitt. Gjarnan má vera skráð í huga læknisins
það lögmál sem Einar Benediktsson orðar svo
að „aðgátskal höfð ínœrveru sálar". Pó er það
eitt hugtak sem framar öðrum hefur orðið lyk-
ilorð í samskiptum læknis við sjúklinga síðustu
áratugi. Það er orðið empathia, sem komið er
til okkar úr forngrísku þar sem em merkir inn
og pathosis tilfinningu(4). Segja má að orðið
empathia hafi verið mikið notað frá árinu 1957
í læknagreinum um samskipti lækna og hjúkr-
unarfræðinga við sjúklinga. Það orð hefur
verið nefnt Einfiihlung á þýsku og þýtt á ís-
lensku með nýyrðinu íkennd (5). Það felur í sér
innlifun læknis eða hjúkrunarfræðings í hug-
læga reynslu annars einstaklings á meðan hann
heldur hlutlægri athygli sinni ótruflaðri og
kemur síðan innlifun sinni til skila til einstak-
lingsins með beinu eða óbeinu móti, með orð-
um eða á orðlausan hátt. Skilningur læknis á
huga sjúklingsins er mikilsverður í sjálfu sér en
íkennd getur haft linandi áhrif á huglæga van-
líðan, ef henni er endurvarpað af lækninum
með orðum eða látbragði til að tjá sjúklingi
samkennd og þann skilning sem veitir honum
stuðning. Það getur réttlætt hátterni sjúklings-
ins fyrir sjálfum sér og glætt dýpri geðræna
tjáningu hans. Það eykur tengsl sjúklingsins við
lækni og rýfur einangrun hans.
Þrír áfangar eru taldir vera í ferli íkenndar.
Sá fyrsti er bundinn byrjun eða upphafi ferlis-
ins og er nefndur hvatningaráfangi. Sá sem
kemur næst á eftir er sagður vera saman-
stemmandi áfangi milli þess sem athugar og
hins sem er athugaður. Sá þriðji er nefndur
þátttakandi eða hjálpandi áfangi sem lýkur
með því að ákveðið er að gera ekkert í máli
sjúklingsins eða bjóða honum geðrænan stuðn-
ing og aðstoð við að leysa vandamál sín.
Ikennd er mikilsvarðandi fyrir góðan árangur í
meðferð sálvefrænna og langvinnra sjúkdóma.
Hún er af sumum álitin meðfæddur hæfileiki,
þáttur í persónuleika einstaklingsins en kemur
fram stundarkorn við samskipti tveggja ein-
staklinga og er ferli huglægrar athafnar læknis-
ins eða hjúkrunarfræðingsins og huglægs við-
bragðs sjúklingsins. íkennd eykur á innsæi
sjúklingsins í eðli sjúkdómsins og tilfinningu
hans fyrir því að borin sé umhyggja fyrir hon-
um og að reynt sé að annast hann eftir föngum
af þeim sem sinna honum. Til þess að íkennd
hafi áhrif verður hún að vera skynjuð þannig
að fundið sé fyrir henni af hálfu sjúklingsins.
íkennd glæðir samskipti læknis við sjúkling.
Tilfinning þess að vera skilinn af öðrum og
bundinn tengslum við lækni hefur bætandi
áhrif á líðan sjúklings og samband hans við
þann sem sinnir honum.
Áherslu má leggja á að íkennd hjálpar lækn-
inum til að skilja huglægt ástand og geðhrif
sjúklingsins. Með íkenndarskilningi sínum get-
ur læknirinn haft áhrif á líðan sjúklingsins á
þann hátt að láta sjúklinginn vita að hann tekur
þátt í viðhorfi hans gagnvart innri reynslu
hans. Ikennd er ætlað að auðvelda lækninum
að koma á lækningalegu bandalagi við sjúk-
linginn svo að hann finni að hann er skilinn af
öðrum og styrkist við það og líðan hans batni.
Svo sem áður er vikið að virðist hin vaxandi
vísindalega og tæknilega þróun í læknisfræði
hafa haldist í hendur við minnkandi vitund
lækna um huglægar þarfir sjúklinga. Samskipti
lækna við sjúklinga á sjúkrahúsum sýnast hafa
minnkað. Ekki er nóg að sjúkrahús séu vel
skipulögð, skilvirk og tækniþróuð ef þau eru
svo á kostnað mennskunnar í samskiptum
starfsliðsins við sjúklinga. Sjúkrahúsin þurfa
jafnframt að vera hlýir og vingjarnlegir íveru-
staðir líkt oggóð heimili eru. Læknisstarfið má
ekki verða sálarlaust.
Kvíði og geðlægð eru tíðum viðbrögð við
alvarlegum sjúkdómum. Þýðingu hefur í með-