Læknablaðið - 15.07.1997, Blaðsíða 49

LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
515
íðorðasafn lækna 91
Mænudeyfíng
í síðasta pistli hófst stutt um-
ræða um deyfingar, en tilefnið
var bréf frá Jóni Sigurðssyni,
svæfingalækni, sem vill láta
endurskoða þau íslensku heiti
sem notuð eru um mænudeyf-
ingar. Enska fræðiheitið spinal
anesthesia (L. anaesthesia
spinalis) er notað um deyfingu
sem byggist á því að deyfilyfi er
komið í innanskúmsbilið (spat-
ium subarachnoideum). Helstu
samheitin, sem gefin eru í orða-
bókum, eru subarachnoid an-
esthesia og intraspinal anesthes-
ia, en Jón nefnir að auki intra-
thecal anesthesia.
Strangt tekið merkja lýsing-
arorðin ekki nákvæmlega það
sama. Auk þess að vísa til
beinnibbu, svo sem mjaðmar-
beinsnibbu (spina iliaca), getur
latneska orðið spinalis vísað til
hryggsúlu (columna spinalis)
eða mænu (medulla spinalis).
Intraspinalis vísar því ýmist inn
í mænugöng (canalis spinalis),
án nánari staðsetningar, eða
alla leið inn í mænu. Enska orð-
ið subarachnoid er nákvæmara
og vísar í rýmið eða bilið undir
heila- eða mænuskúmi (ara-
chnoidea mater) þar sem heila-
og mænuvökvinn flæðir. Gríska
orðið theca hefur verið notað
um slíður eða hýði, til dæmis
theca externa sem er úthula gul-
bús í eggj astokki. Það var einnig
áður notað um heila- og mænu-
bast (theca cerebri, theca verte-
bralis), en er nú talið úrelt í
þeirri merkingu. Intra- merkir
ýmist inn í eða innan við og lýs-
ingarorðið intrathecalis vísar
því inn í eða inn fyrir heila- eða
mænubast (dura mater).
Betri heiti?
Beinar þýðingar á framan-
greindum deyfingarheitum eru
því þessar: hryggdeyfíng,
mænudeyfing, mænugangna-
deyfíng, innanskúmsdeyfing og
innanbastsdeyfing. Jón er ekki
fyllilega ánægður með neitt
þeirra og telur að mænuvökva-
deyfing sé betra heiti, meðal
annars vegna þess að það valdi
síður hræðslu hjá sjúklingum,
„sem vita að mænan er við-
kvœmt líffœri. “ Undirritaður er
Jóni ekki sammála um það að
hopa eigi frá heitinu mænudeyf-
ing sem náð hefur almennri út-
breiðslu og er bæði sæmilega
lipurt og hæfilega nákvæmt fyrir
leikmenn. Betra er að upplýsa
sjúklingana skilmerkilega um
hættuna, sem af deyfingunni
getur stafað, en að fara í feluleik
með orðin. Nákvæmari heitin
má svo nota þegar sérstök þörf
er á, til dæmis í fræðilegum
fyrirlestrum eða greinum og við
kennslu. Hitt er svo annað mál
að læknar hafa verið tregir til að
nota íslensku heitin á heila- og
mænuhimnunum. bast (dura),
skúm (arachnoidea) og reifar
(pia). Meðan svo er verða sam-
settu heitin alltaf framandi.
Þessi heiti eru þó öll það stutt að
þau fara vel í samsetningum og
eiga það vel skilið að komast í
almenna notkun. Undirritaður
stingur þó upp á nýyrðinu reif,
sem notað verði um pia mater,
sem kvenkynsorð í eintölu í stað
gamla fleirtöluorðsins reifar.
Eru sjúklingar séðir?
Tilefni spurningarinnar er
eftirfarandi fullyrðing íslensks
læknis um hóp sjúklinga með til-
tekinn sjúkdóm: „Sjúklingarnir
verða að vera séðir á þriggja
mánaða fresti!“ Undirrituðum
fannst ekki mikið til þess koma
að sjúklingarnir væru einungis
séðir á þriggja mánaða fresti og
leitaði skýringa. í íslenskri
orðabók Máls og menningar má
finna lýsingarorðið séður: að-
sjáll, út undir sig, lœvís; útsjón-
arsamur, hagsýnn. Orðið er þar
sagt myndað af lýsingarhætti
þátíðar af sögninni að sjá. Nú er
þessi ágæti læknir bæði vel að
sér og vinsæll og því má vera að
sjúklingar hans verði að vera
talsvert aðsjálir, lævísir eða út-
sjónarsamir til þess að komast í
viðtal og skoðun hjá honum á
þriggja mánaða fresti. Hitt er þó
sennilegra að læknirinn hafi í
hugsunarleysi verið að skila
fræðilegum leiðbeiningum úr
enskum eða amerískum texta:
„ The patients must be seen every
three months. “ Enska fræðimál-
ið er orðið svo útbreitt og mörg-
um læknum svo tamt að stund-
um virðist eins og þeir hugsi um
fræðin á ensku fremur en á ís-
lensku. Ofangreinda leiðbein-
ingu má þó orða á marga vegu:
Sjúklingarnir verða að koma í
skoðun —; sjúklingana verður
að skoða sjúklingarnir verða
að koma í eftirlit —; fylgjast
verður með sjúklingunum —;
eftirlit verður að fara fram — og
svo framvegis. Hrá orðabókar-
þýðing er alveg óþörf.
Jóhann Heiðar Jóhannsson
(netfang: johannhj@rsp.is)