Læknablaðið - 15.07.1997, Blaðsíða 59

LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
525
HeimspekLhugan^
EÖH hugans
[ Hugur og vélar |
Efili sjálfsins Visvitund
Hugur og likami
[^ekking^áJujganum|J
Eigin hugur

—<
i c
Meövitund
[ Hvaö er í huganum? ||

Hu ghrlf

Viljaástand
Tilfinningar Geðbrigöi Lyndi
I____________________________I
Skemmtan
athafna
Fynrmyndin cr i Thc Oxford Compamon lo Philosophy O Oxford Untvenny Preu 1995 Bm mcð
Viljinn
Heimspeki Frelsi eöa
forákvöröun?
sem í vœndum er. Ferli skynjun-
ar, þekkingaröflunar, íhugunar,
minnis, tilfinninga og skynsam-
legs atferlis eru þau helztu sem
einkenna hugarstarfið. Innihald
hugans er breytilegt í samrœmi
við reynzlu einstaklingsins.
Heimspeki hugans
Þar sem nú eru í fyrsta sinn í
alþjóðlega flokkunarkerfinu,
ICD, sett fram greiningarskil-
merki fyrir geð- og atferlisrask-
anir, þótti rétt að íslenzka skil-
greiningar á helztu hugtökum
sem koma fyrir í textanum.
Áður var að því vikið að sál-
fræðin hefði í byrjun verið hluti
heimspekinnar og það er raunar
orð að sönnu enn í dag. Á skem-
anu, sem hér fylgir, má sjá
hverjum augum heimspekin lít-
ur sálfræðina og hver innbyrðis
afstaða hugtakanna er.
Hvað er í huganum?
Ur myndinni hafa verið felld
ýmis verkefni sem tengjast
heimspeki hugans, þar á meðal
frumspeki, heimspeki sál-
fræðinnar, heimspeki vísind-
anna, sálfræði, siðfræði, stýri-
fræði, taugavísindi, upplýsinga-
fræði, vitsmunafræði og
þekkingarfræði. í myndtextan-
um eru það einkum fjögur hug-
tök, sem þarf að skilgreina, en
það eru hughrif, tilfinningar,
geðbrigði og lyndi.
Hughrif (e. affect) eru með-
vita blœr sem fylgir hugmynd
eða svörun við áreiti og þar und-
ir flokkast tilfinningar, geð-
brigði og lyndi. Hugtakið er
þannig notað til þess að vísa til
ytri birtingar ásamt innri kennd-
um.
Tilfinningar (e. feelings) eru
huglœgt reynzluhorf í vitund um
eigið lyndi og tilgreinda geð-
brigðasvörun. Með öðrum orð-
um sagt eru þœr hœfileikinn til
þess að skynja ástandið sem
ánægjulegt eða hið gagnstœða.
Geðbrigði (e. emotions) eru
sterkar tilfinningar, örvað hug-
arástand eða áköf hvöt, sem
beinist að ákveðnum hlut. Pau
birtast í breytingu á atferli, sál-
rœnum breytingum og samfar-
andi birtingu í sjálfvirkakerfi, til
þess að undirbúa líkamann
þann veg, að hannfái svarað ytri
aðstœðum. Þetta eru flóknar
svaranir allrar lífverunnar og
koma oft við skyndilegar breyt-
ingar á félagslegum aðstæðum
og ná til víðtœkra breytinga á
líkamsstarfseminni, svo sem til
hjartsláttar, öndunar og inn-
kirtlaseytingar. Geðbrigðin
auðkennast af sterkum tilfinn-
ingum, spennu, œsingi og upp-
námi.
Lyndi (e. mood) er gagntœk,
langvarandi innri tilfinning og ef
hún fer úrskeiðis getur hún haft
áhrif á öll horf atferlis og störf
einstaklingsins, á persónuleika
hans og á skynjun hans á ytri
atburðum.
Lokaorð
Hér er ástæða til þess að
benda á það, að í ICD 10 eru
hughrif og lyndi lögð að jöfnu
samanber það að affective dis-
order = mood disorder = lynd-
isröskun.
I sumum geðröskunum eru
orsakirnar eða sjúklegu ferlarn-
ir þekkt. Þannig hafa fundizt
þættir í vefænum geðröskunum
sem eru nauðsynlegir til þess að
þróa og viðhalda röskunum.
Hins vegar er hitt miklu algeng-
ara að orsakirnar séu óþekktar.
Meðan svo er verður að láta sér
nægja að lýsa geðröskunum eins
vel og kostur er. Er þá látið
nægja að lýsa klínískum svip-
kennum raskananna. Er þá
greint frá sérkennandi einkenn-
um, svipkennum og atferlis-
teiknum, sem auðvelt er að bera
kennsl á. Þar á meðal eru til
dæmis vistarfirring, lyndistrufl-
un eða skynhreyfiórói.
Þegar talað er um geðröskun,
ber alls ekki að skilja það svo,
að hver röskun sé skýrt afmörk-
uð eining. Þá ber og að varast að
halda, að við flokkun geðrask-
ana sé verið að draga fólk í
dilka, því í rauninni er verið að
flokka kvilla sem hrjá þetta
fólk.
Algengur misskilningur er
einnig sá, að allir sem sagðir eru
vera með sömu geðröskunina
séu líkiríöllum aðalatriðum. Þó
svo að fólkið, sem þannig er
lýst, eigi greiningarsvipkenni
röskunarinnar sameiginleg, get-
ur það verið sundurleitt í öðrum
atriðum og það getur haft áhrif
á klínískan gang, meðferð og
horfur.
Örn Bjarnason