Læknablaðið - 15.07.1997, Blaðsíða 54

520
LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
Prófessor Ólafur Jensson
16. júní 1924 - 31. október 1996
Ég varð fyrir því láni fyrir 20
árum að kynnast Ólafi Jenssyni
sem þá var forstöðumaður
Blóðbankans. A þessum tíma
var ég nýútskrifaður læknir og
var að velta fyrir mér að leggja
fyrir mig rannsóknarstörf innan
læknisfræðinnar. Einn kennara
minna úr læknadeild, Jónas
Hallgrímsson, benti mér á að
leita til Ólafs Jenssonar. Ólafur
hafði þá ekki stöðu við lækna-
deildina, en hafði aðstöðu til
erfðarannsókna í kjallara
Blóðbankans þar sem hann
starfaði ásamt samstarfsmanni
sínum, Alfreð Arnasyni, erfða-
fræðingi. Vinna Ólafs og Al-
freðs var á þessum árum besta
rannsóknarvinna í læknisfræði
sem fram fór á Landspítalalóð-
inni. Blóðbankinn var á þessum
tíma ákaflega skemmtilegur
vinnustaður undir forystu Ólafs
og ekki leið á löngu þar til Ólafi
og Alfreð hafði tekist að smita
mig af ólæknandi áhuga á
mannerfðafræði. Ólafur átti
auðvelt með að hvetja aðra því
hann var óvenju bjartsýnn,
hafði brennandi áhuga á verk-
efnum sínum og beitti ríkri
kímnigáfu sinni til þess að skapa
spennandi andrúmsloft á vinnu-
staðnum. Hann hafði sambönd
út um allan heim og talaði við
eða skrifaðist á við fræga vís-
indamenn daglega. Þetta olli
því að mér fannst eins og ég væri
korninn í hringiðu hins alþjóð-
lega vísindastarfs og var það
áhugaverð breyting frá verunni
í læknadeild háskólans sem var
rekin eins og gamaldags em-
bættismannaskóli án vísinda-
Minning
menningar eða vísindaáhuga.
Við Ólafur urðum fljótt nánir
vinir og hann aðstoðaði mig við
að komast til náms erlendis.
Hann var mér á vissan hátt eins
og faðir, enda kallaði ég hann
gjarnan Ólaf fóstra minn í sam-
ræðum við vini mína.
Eftir að ég settist að erlendis
höfðum við Ólafur ávallt rnikið
samband með heimsóknum og
bréfaskriftum. Ég fékk reglu-
lega stuttar skýrslur frá Ólafi
um vísindastarfið í Blóðbank-
anum og fylgdist því vel með
hvað hann var að aðhafast
heima á Fróni. Bréf Ólafs voru
jafnan kærkomin því brennandi
áhugi hans á starfinu hafði
hvetjandi áhrif og oft voru þessi
bréf krydduð margbreytilegri
gamansemi.
Náms- og starfsferill Ólafs
var á margan hátt óvenjulegur.
Hann fór til Bretlands í nám í
blóðmeinafræði og dvaldi þar í
tvö ár. Síðara árið vann hann að
rannsóknarverkefni með pró-
fessor John Dacie á Hammer-
smith sjúkrahúsinu. Þetta ár
varð honum lærdómsríkt og
smitaði hann af vísindaáhugan-
um sem hann hafði síðar ævi-
langt. Þegar heim kom fékk
hann ekki stöðu við sjúkrahúsin
í Reykjavík og setti því á stofn
rannsóknarstofu í blóðmeina-
fræði, fyrst á Klapparstígnum
og síðan í Domus Medica, sem
hann rak í tvo áratugi með góð-
urn árangri. Ólafur lét ekki fjár-
skort á sig fá og beitti ímyndun-
arafli sínu til þess að koma starf-
seminni í gang. Hann bjó til
hitabað úr ölkassa frá Agli
Skallagrímssyni og sagði að
merkasta vísindauppgötvun sín
væri sú að „ölgerðin byggi til
bestu rannsóknartækin". Upp
úr 1960 fékk Ólafur mikinn
áhuga á erfðafræði og fór aftur
til Bretlands til þess að kynna
sér litningarannsóknir. Þessi
ferð var byrjunin á viðhalds- og
símenntun Ólafs, sem átti eftir
að einkenna starfsferil hans alla
tíð. Hann var fyrsti íslenski
læknirinn sem kynnti sér erfða-
fræði til þess að greina og skilja
eðli sjúkdóma. Ólafur hafði for-
ystu um að greina legháls-
krabbamein á byrjunarstigi og
hefur sú starfsemi verið ein af
mikilvægustu þáttum í starfi
krabbameinsfélagsins.
Hann var á þessum árum
„praktíserandi læknir útí bæ“,
en notaði frístundir sínar til þess
að rannsaka arfgenga erfðagalla
í íslendingum, mest blóðsjúk-
dóma. Náði Ólafur síðar að
birta fræðiritgerðir um rann-