Læknablaðið - 15.07.1997, Blaðsíða 56

522
LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
læknir og vísindamaður með
áhuga á lífvísindum og erfða-
fræði. Hann var jafnframt húm-
anisti og hafði mikinn áhuga á
þjóðfélagsmálum, persónuleg-
um högum fólks og var forvitinn
um mannlífið almennt. Þessi
breiði samfélagsáhugi Ólafs
hafði góð áhrif á árangur hans í
starfi. Þar sem Ólafur var frum-
kvöðull að starfi í mannerfða-
fræði á íslandi varð það hlut-
skipti hans að rekja ættir þeirra
sem höfðu arfgenga sjúkdóma.
Þetta var mikið starf enda þurfti
Ólafur að ferðast um landið og
hafa samband við fjölda manna
til þess að geta teiknað ættartré
(ættarkort) fyrir þá erfðagalla
sem hann var að rannsaka. Það
auðveldaði Ólafi þetta starf að
hann var félagslyndur og átti
auðvelt með að ná til fólks og
kynnast þeirra högum. Sam-
ræður við fólk um ættfræði voru
hér lykilþáttur í starfinu og oft
tókst Ólafi að rekja ættfræði-
upplýsingar langt aftur í fortíð-
ina. Það er nánast óteljandi
fjöldi þeirra ættartrjáa um ís-
lenska erfðasjúkdóma og erfða-
galla sem liggja eftir Ólaf.
Veggir Blóðbankans voru þakt-
ir myndum af ættarkortum sem
lýstu erfðamynstri sjúkdóma í
stórum fjölskyldum. Þessi tíma-
freka vinna var svo upphafið að
sjálfu rannsóknarstarfinu, að
athuga erfðamörk og gölluð gen
í fjölskyldunum.
Á árunum 1990-1994 kom ég
árlega til Islands til þess að
kenna með Ólafi á námskeiðum
í erfðafræði fyrir læknastúd-
enta. Þetta voru jafnan
skemmtilegar heimsóknir. Við
notuðum morgnana til kennslu
en eyddum eftirmiðdögum og
stundum kvöldstundum í að
rabba um nýjustu framfarir vís-
indanna. Ég vann, að því er ég
hélt, við kjötkatla læknavísind-
anna í Bandaríkjunum, Nation-
al Institutes of Health, og þótt-
ist hafa allar nýjustu upplýsing-
ar. Það kom mér oft á óvart
þegar Ólafur dró upp spánýjar
vísindagreinar úr fínustu tíma-
ritunum sem ég hafði ekki lesið
og spurði mig: „Ertu búinn að
lesa þessa?“ Hann fylgdist ótrú-
lega vel með í fræðunum og sí-
nám hans var linnulaust.
Á því er enginn vafi, að
Ólafur hefur markað djúp spor í
sögu íslenskrar læknisfræði.
Hann hafði forystu um að leggja
grunninn að kerfisbundnum
rannsóknum í læknisfræðilegri
erfðafræði í landinu. Fyrstu 15
árin hafði hann enga stöðu hjá
því opinbera og lengst af var
hann utan læknadeildar Há-
skóla íslands. Frumkrafturinn í
starfi hans kom frá honum sjálf-
um, lengi óstuddur af stofnun-
um eða fínum embættum.
Rannsóknaráhugi Ólafs var
áhugi hins einlæga vísinda-
manns, brennandi áhugi og í
raun ástríða. Vísindaástríðan er
eins og ástríða listamannsins til
að skapa. Þeir sem ekki hafa
ástríðuna, verða ekki listamenn
eða vísindamenn. Það þarf mik-
inn kraft til þess að koma öllu
því til leiðar sem Ólafi tókst að
afkasta í hvaða umhverfi sem
er. Þegar þess er gætt hvar hann
starfaði, í landi þar sem er lítill
vísindaáhugi og sáralítill stuðn-
ingur við vísindastarfsemi, eru
afköst hans hreint ótrúleg.
Ólafur sá snemma að erfða-
fræðin er Iykilgrein læknisfræð-
innar og sú grein sem mesti
vöxtur er í innan læknisfræðinn-
ar og lífvísinda almennt. Ólafur
braut ekki einungis blað í sögu
læknisfræðinnar á íslandi með
rannsóknum sínum, heldur
hafði hann framtíðarsýn og var
langt á undan sinni samtíð. Þess
vegna er hann án efa merkasti
læknir sinnar kynslóðar á Is-
landi. Starf Ólafs hefur lagt
grunninn að framtíðarrann-
sóknum í íslenskri læknisfræði
sem nær langt út fyrir erfða-
fræðina sjálfa. Þrátt fyrir þetta
hefur læknadeild HÍ ekki tekist
að viðhalda þeim styrk sem
Ólafur skapaði með því að fá
nýjan sterkan prófessor í þessari
lykilgrein. í raun þyrfti deildin
að ráða nokkra prófessora til
þess að stunda erfðafræðirann-
sóknir í læknisfræði til þess að
halda áfram því starfi sem
Ólafur lagði grunninn að.
Þegar ég minnist persónu-
einkenna Ólafs, þá koma mér í
hug hugarflug hans og ímynd-
unarafl, og takmarkalaus for-
vitni. Bjartsýni hans og jákvætt
viðhorf til verkefnanna verkaði
hvetjandi á samstarfsmennina
og kom í veg fyrir uppgjöf,
þegar erfiðleikar voru á ferð-
inni. Þessi einkenni eru dæmi-
gerð hjá öllum góðum vísinda-
mönnum enda eru sköpunar-
gáfan og bjartsýnin lykilatriði.
Ólafur var einnig sterkur per-
sónuleiki og traustur leiðtogi,
sem sá til þess að viðfangsefnin
fengju verklok. Þessir leiðtoga-
hæfileikar Ólafs voru einkenn-
andi í öllu starfi hans og tryggðu
góð starfsafköst í rannsóknar-
starfinu. Þegar Ólafs er minnst
ber þó hæst kímnigáfu hans,
enn eitt einkenni um hversu
hugmyndaríkur hann var. Hann
virtist afla gamanseminnar úr
botnlausum brunni og hafði
skemmtilegar tilvitnanir á tak-
teinunum sem pössuðu vel við
umræðuefnið hverju sinni. Ein
uppáhaldstilvitnun Ólafs, sem
hann notaði gjarnan þegar eitt-
hvað torskilið bar á góma, var
úr Góða dátanum Sveik: „Inni í
jörðinni er önnur kúla og sú
innri er miklu stœrri en hin ytri“.
Þessi tilvitnun minnir mig einn-
ig á Ólaf á annan hátt. Hann var
stór og myndarlegur rnaður, en
innra með honum bjó andi, hug-
arflug og lífskraftur sem var
miklu stærri en líkamleg ímynd
hans.
Lundi, 19. maí, 1997
Stefán Karlsson