Læknablaðið - 15.09.1997, Síða 12

556
LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
byrjunareinkenni ýmissa sjúkdóma. Oft kemur
dettni fyrst fram þegar gengið er á ósléttu og
hræðsla við að detta er stundum fyrsta kvört-
unin. Endurtekin brot eða snúningur um ökkla
eru stundum fyrsta merki taugasjúkdóms. Líkt
og dettni eru kvartanir um máttleysi í fótum
ósértækar. Stífni og þyngslatilfinning í gang-
limum getur verið einkenni á krampakynjaðri
(spastic) helftarlömun eða lömunarsnerti
(paraparesis). Máttleysi í einstökum vöðvum
eða vöðvaknippum lýsa sjúklingar stundum
sem örðugleika við ákveðnar hreyfingar, svo
sem að standa upp úr stól eða ganga stiga.
Kvörtun um það að reka tærnar sífellt í og
hrasa getur verið vegna ristarbeygingarlömun-
ar (dorsiflexion paresis) á fæti, sem getur staf-
að af ýmsum sjúkdómum og er því mikilvægt
að kanna hvort önnur einkenni eru samfara.
Hæg útfærsla á hreyfingum er algeng kvörtun
hjá sjúklingum með utanstrýtu- (extrapyrami-
dal) sjúkdóma, sem eiga erfitt með að hefja
hreyfingu og halda eðlilegu hreyfiútslagi. Pess-
ir sjúklingar geta átt í örðugleikum með að
koma sér af stað eða standa upp úr stól. Sjúk-
lingar með truflaða vöðvaspennu við áreynslu
(action dystonia) geta haft hreyfiröskun sem
einungis kemur fram við gang eða jafnvel á
ákveðnum tímum sólarhringsins. Jafnvægis-
skortur, óstöðugleiki og dettni fylgja alltaf
slingri (ataxia) og stöðuskynstapi. Skyntrufl-
unarslingur (sensory ataxia) getur byrjað með
óstöðugleika við gang í myrkri. Séu einkenni
um skyntap eða verki samfara göngutruflun-
inni gefur staðsetning skyntapsins og dreifing
verkja frekari upplýsingar um það hvar starfs-
truflunin er í taugakerfinu. Samhverft fjarlægt
(distal) skyntap í ganglimum bendir helst til
úttaugakvilla en náladoði og tilfinning líkt og
ef band væri strekkt yfir bolinn, ásamt ein-
kennum í ganglimum, bendir til mænuskaða.
Hjá sjúklingum með verki í fótum og göngu-
truflanir er mikilvægt að greina á milli stoð-
kerfisverkja af völdum óeðlilegs álags vegna
göngutruflunarinnar og verkja sem tengjast
sjúkdómnum að baki göngutrufluninni. Þvag-
og saurleki eru stundum fylgifiskar, en eru
ekki sértæk einkenni því ástæðan getur verið
staðbundinn sjúkdómur í grindarholi, mænu-
sjúkdómar eða miðlínu (parasagittal) heila-
skemmdir, til dæmis af völdum ennisblaða-
æxla, ennisblaðaheilablóðfalla og vatnshöfuðs
(3).
Sjúklingar með stoðkerfissjúkdóma kvarta
einkum um stirðleika og verki við gang. Helstu
ástæðum má skipta í þrennt; meðfæddar eða
áunnar bæklanir (svo sem slys) sem leitt hafa til
breytinga á lengd eða lögun ganglims eða liðar
og þar með breyttrar líftækni (biomechanics),
virkir bólgusjúkdómar sem valda álagssárs-
auka og þar með breyttu göngumynstri vegna
meðvitaðra eða ómeðvitaðra varnarviðbragða
og óvirkir bólgusjúkdómar eða slitsjúkdómar
sem geta valdið göngulagstruflun vegna
blöndu af fyrrnefndum tveimur ástæðum.
Göngulag við taugasjúkdóma
A. Sköddun á efri hreyfitaugafrumum:
1. Göngulag við helftarlömun: Ýmsir sjúkdóm-
ar valda helftarlömun, svo sem heilablóðföll og
heilablæðingar, æxli við heila, æðaflækjur í
heila og fæðingargallar. Sjúklingar með helft-
arlömun fara yfirleitt ekki að ganga að marki
fyrr en fóturinn er orðinn spastískur og geta þá
nýtt sér vöðvastífleikann til þess að bæta fyrir
minnkað afl í fætinum. Göngulagið mótast af
alvarleika lömunarinnar. Væg lömun hefur lítil
áhrif en í verstu tilfellum geta viðkomandi alls
ekki gengið. Við helftarlömun framkallast oft
njórafótur (spastic equinovarus position). Við
gang er fótleggurinn stífur og útréttur í mjöðm
og hné. Sjúklingar geta ekki lyft honum eðli-
lega upp svo að hann komist fram fyrir hinn en
bæta sér það upp með því að sveigja fótinn í
hálfhring til hliðar og fram fyrir. Vegna njóra-
fótarstöðunnar strýkst jarki skósólans með
jörðu og þar slitnar skórinn fyrst. Skrefin eru
hæg og regluleg og oft er handleggur lömuðu
hliðarinnar einnig í óeðlilegri spastískri stöðu
og sveiflast ekki með hliðinni. Þetta göngulag
er eitt sérkenni helftarlömunar.
2. Göngulag við spastíska lömun í báðum
ganglimum: Ýmsir sjúkdómar geta valdið
spastískri lömun í báðum ganglimum. Nefna
má hvers kyns sjúkdóma sem raska starfsemi
bak-, hliðar- og framstrengja (dorsolateral og
ventral funiculi) í mænu, svo sem heila- og
mænusigg (multiple sclerosis), B12 hörgulsjúk-
dóm, æxli eða blóðtappa við mænu og mænu-
áverka, svo og skemmd á báðum heilahvelum
af völdum áverka eða fæðingarskaða. Með-
fæddir gallar geta einnig valdið ganglinralöm-
unum svo og bólgusjúkdómar ýmsir og sýking-
ar. Staðsetning skemmdarinnar í mænu
ákvarðar hvort handleggir séu einnig lamaðir.
Líkt og við helftarlömun geta einkennin verið
allt frá smávægilegri göngutruflun til upphaf-